سوغات و صنایع دستی کرمان، شهر زیره و قالی

استان کرمان پهناورترین استان ایران است که در جنوب ایران واقع شده و از لحاظ تاریخی، سابقه سکونت در این ناحیه به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد. گنجینه های فرهنگی، تاریخی و معماری ارزشمندی در گذر زمان در این استان پدید آمده که نمایان گر روند تاریخی و حیات اقتصادی ـ اجتماعی این منطقه است. استان کرمان از اقتصادی پویا برخوردار بوده و در زمینه کشاورزی و انواع صنایع رونق به سزایی دارد. ما در این نوشتار قصد داریم شما را با سوغات و صنایع دستی این استان آشنا کنیم.

سوغات کرمان

 

1.کلمپه

کُلُمْپه نوعی شیرینی سنتی مخصوص استان کرمان است که امروزه در سایر شهرها نیز پخته می‌شود. کلمپه ظاهری شبیه به کلوچه سیستان دارد با این تفاوت که درون آن مخلوطی از خرمای چرخ شده همراه با پودر هل و طعم‌دهنده‌های دیگر مثل میخک قرار می‌دهند. خرما، آرد گندم، گردو و روغن از مواد اصلی آن هستند.

2.قاووت

قاووت یا قوتو یا قُبیت یا قُویت، از خوراکی‌ها و شیرینی‌های قدیمی و اصیل ایرانی است. قاووت ترکیب بی‌نظیری از ادویه‌ها و گیاهان دارویی است؛ گیاهانی که دست به دست هم می‌دهند و می‌شوند یک معجون درست و حسابی؛ معجونی که هم خالی‌اش می‌چسبد هم با یک لیوان شیر یا چای! نوع کرمانی‌اش خیلی معروف است و جزو سوغات کرمان محسوب می‌شود. کرمانی‌ها استاد قاووت یا قووتو درست کردن هستند؛ آن هم در طعم‌ها و مزه‌های مختلف که هوش از سرتان می‌برد!

3.زیره

زیره سیاه را به اسم زیره کرمانی می‌شناسند و یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های استان کرمان است. زادگاه اولیه آن استان کرمان بوده‌است و در مناطق کوهستانی می‌روید. زیره کرمان یکی از سوغات ارزشمند و مهم استان کرمان است و بسیاری از مردم با ضرب‌المثل معروف زیره به کرمان بردن آشنا هستند.?

4.نان پر

نان پر یکی دیگر از شیرینی های مخصوص کرمان است که هم ترد و شکننده است و هم سبک. این شیرینی برای زمانهای خیلی قدیم می باشد که هنوز خانه ها فر نداشتند و هزاران جور قالب ها و مهرهای شیرینی موجود نبوده. خانمهای کرمانی از وسایلی که در دست داشتند استفاده میکردنند و روی این شیرینی ها را با نوک پر تزیین میکردن و به همین دلیل به این شیرینی نان پر گفته می شود.

5.قطاب

یکی از لذیذترین، شناخته شده‌ترین و پرطرفدارترین شیرینی‌های کرمانی قطاب است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. بنا به شنیده‌ها و مستندات، پیشینه این شیرینی به اواخر دوره قاجار برمی گردد. این شیرینی در دو نوع گردویی و پسته‌ای تهیه می‌شود. در لایه بیرونی که با خمیر درست می‌شود و با پودر قند تزیین می‌گردد و برای محتوای آن از مغز پسته و شکر آسیاب شده یا مغز گردو و شکر آسیاب شده‌استفاده می‌گردد.

6.مسقطی

مسقطی در شهرهای دیگر ایران هم تولید می‌شود، اما مسقطی کرمان، به‌خصوص سیرجان، طعم مخصوص به خود را داشته و بسیار نرم است. مسقطی سیرجان با نشاسته، گلاب، شکر، خلال پسته و بادام، هل و زعفران تهیه می‌شود. شما می‌توانید مسقطی کرمانی را به‌عنوان دسر هم میل کنید.

7.کماچ سهن

کماچ سهن از شیرینی‌های سنتی کرمان است که با جوانه گندم درست می‌شود. در تهیه این شیرینی، جوانه گندم خیس داده شده و با مواد دیگری همچون زیره و دارچین ترکیب می‌شود. ترکیب این مواد هم به خمیر کماچ و هم به مواد میانی این شیرینی نظیر خرما، گردو یا پسته اضافه می‌شود. کماچ سهن از سوغاتی های معروف کرمان است، اگر شما هم از این استان دیدن کردید، حتما آن را امتحان کنید.

8.فالوده کرمان

یکی از محبوب ترین خوراکی های شهر زیبای کرمان، فالوده کرمانی می باشد. در فصل تابستان، این فالوده بسیار پر طرفدار است. قابل ذکر است که طرز تهیه فالوده کرمانی با فالوده شیرازی تفاوت دارد.

9.پسته

پسته مهم‌ترین سوغاتی کرمان است و از محصولات صادراتی این استان محسوب می‌شود. ۷۰ درصد از پسته تولیدی در کشور، به کرمان تعلق دارد. پسته به آب‌وهوایی خشک برای رشد نیاز دارد و شهرستان رفسنجان با داشتن بستری مناسب برای رشد این محصول ارزشمند، بزرگ‌ترین منطقه پسته‌کاری جهان محسوب می‌شود.

10.سوهان

نوع خاصی از سوهان در زرند کرمان تهیه می شود که به سوهان زرندی شهرت دارد. این سوهان بسیار ظریف و ترد است و به صورت لایه لایه عرضه می شود. سوهان زرندی یکی از شیرینی‌های پرطرفدار و خوشمزه زرندی است که در نوع خود بی‌نظیر و شهرت جهانی دارد. این سوهان در لیست آثار ملی در یونسکو به ثبت رسیده است.

11.گردو

گردو پس از پسته، دومین محصول صادراتی استان کرمان است. این مغز ارزشمند از شهرستان‌های مختلف استان کرمان برداشت می‌شود، اما گردوی شهرستان بافت با توجه به قرارگیری باغ‌های آن در ارتفاعات بالا، کیفیت مرغوب‌تری دارد. بافت به لحاظ سطح زیر کشت گردو، مقام اول تولید این محصول در کشور را دارد.

12.خرما

خرما دارای فواید زیادی است که با توجه به مواد مغذی و معدنی موجود در آن، از میوه‌های بسیار مفید به‌شمار می‌آید. از مهم ترین مناطق صادر کننده و تولید کننده خرما در ایران کرمان است که شهرهای جیرفت و بم مهم ترین شهرهای تولید کننده این محصول می باشند.

13.حلوا پسته

ازآنجایی‌که کشت پسته در استان کرمان رونق دارد، در بسیاری از شیرینی‌ها و خوراکی‌های این منطقه از پسته استفاده می‌شود. حلوا پسته نیز یک شیرینی سنتی و محبوب در کرمان است. آرد، کره، پودر قند، نشاسته، پودر پسته، زعفران، هل و گلاب از مواد اولیه در تهیه حلوا پسته هستند.

مرکبات کرمان

کرمان سومین استان تولیدکننده مرکبات در ایران است. تولید مرکبات استان، علاوه بر تأمین نیاز داخل، نقش مهمی در صادرات به کشورهای همسایه دارد. مرکبات در مناطق شرقی استان کرمان، به‌ویژه بم و شهداد، کشت می‌شوند. در سفر آتی خود به استان کرمان از اوایل آبان تا انتهای سال، حتما طعم منحصربه‌فرد پرتقال، نارنگی، لیمو و گریپ‌فروت کرمانی را امتحان کنید.

صنایع دستی کرمان

1.قالی و قالیچه

قالی کرمان گونه‌ای قالی ایرانی و از صنایع دستی همین خطه است که امروز و در گذشته تولید می‌شده‌ است. قالی کرمان دارای مقاومت خوبی است. طراحان قالی  کرمان در موج گسترش قالی‌بافی، طرح‌هایی براساس نقشه شال‌های کرمان یعنی نگاره‌های بته جقه و کاربردهای گوناگون آن تهیه می‌کردند. کاربرد نام عصر ترمه به خاطرالهام گرفتن از همین شال‌های ترمه است و امروزه جزو سوغات و صنایع دستی کرمان به حساب می آید.

2.گلیم شیریکی پیچ

شیرکی‌پیچ نام نوعی گلیم است که در مناطق سیرجان و بافت بافته می‌شود. این نوع گلیم در نوع خود منحصربه‌فرد و متفاوت است. گلیم شیرکی پیچ در گذشته صرفاً به صورت گلیم بافته می‌شده‌است اما امروزه به شکل ترکیبی از گلیم و قالی بافته می‌شود. در این نوع گلیم برخلاف انواع دیگر گلیم که در آن‌ها پود باعث شکل‌گیری محصول می‌شود پود نقشی در بافت ندارد.

3.ترمه دوزی

ترمه، پارچه ای گران بها از الیاف بسیار لطیف است که با طرح های بسیار متنوعی، در نقاط مختلف ایران بافته می شود. نقش های منحنی مانند بته جقه و گُل های شاه عباسی در رنگ های مختلف، در ترمه به کار می رود. ترمه در ابتدا، انحصاراً مورد استفاده زرتشتیان قرار می گرفت و بعد ها، در بین عموم مردم رواج یافت. این پارچه نفیس، پس از ورود به کرمان و توسط هنرمندان کرمانی، به اوج کمال خود رسید.

4.پته دوزی

پته‌دوزی نوعی رودوزی است که در میان زنان و دختران استان کرمان رواج دارد. پته‌دوزی یکی از قدیمی‌ترین سوزن‌دوزی‌های سنتی در ایران است. در پته‌دوزی، پارچه زمینه کار «عریض» نامیده می‌شود و نخ دوخت و نخ‌های رنگی و پشمی مورد استفاده در این هنر، «ریس» نام دارد. در این هنر از نقوش باستانی ایران استفاده می‌شود

5.گبر دوزی، سوغات وصنایع دستی کرمان

گبر دوزی از دیگر صنایع دستی منطقه و سوغات کرمان است و ازآنجایی‌که هنر دست زرتشتیان ایران باستان بوده، به «زرتشتی دوزی» نیز شهرت دارد. از رنگ‌های روشن و پرطراوت نظیر سرخ، سفید و سبز در گبر دوزی استفاده می‌شود. غالباً هنرمندان گبر دوزی از نقش درخت سرو، سرو خمیده، گل میخک، طاووس، مرغ، هدهد، خروس و اشکال هندسی و متقارن در آثار خود استفاده می‌کنند.

6.خورجین

خورجین را بر پشت چهارپایان می‌گذارند و برای حمل بار استفاده می‌کنند. برخلاف تصور عموم که خورجین از دیرباز در اردبیل تولید می‌شده است، اما در کرمان نیز خورجین تولید می‌شود. در قدیم خورجین بیشتر استفاده می‌شد، به طوری‌که در بعضی از مناطق یکی از وسایل جهیزیه تازه عروس‌ها بود. خورجین‌ها معمولا از پشم‌های رنگی، نخ پنبه و گاهی موی بز بافته می‌شوند.

7.ظروف مسی، سوغات وصنایع دستی کرمان

این هنر در کرمان سابقه‌ای دیرینه دارد و هنوز هم در بازار قدیم این شهر هنرمندانی را می‌توان دید که مشغول ساخت ظروف و اشیاء مسی مانند تابلو، قابلمه، کشکول، سینی و… هستند.

8.شال و خوس دوزی

 

خوس دوزی هنری قدیمی است که مشخص نیست از چه زمانی رواج پیدا کرده است. در خوس دوزی هنرمندان نقوشی را بدون کشیدن طرح روی پارچه با الیافی از طلا و نقره ترسیم می‌کنند.

9.آجیده دوزی

به این هنر پنبه دوزی یا لایه دوزی نیز می‌گویند. جالب است بدانید که آجیده دوزی از زمان هخامنشیان تاکنون رواج دارد و در حجاری‌های به جامانده از دوران اشکانیان و ساسانیان نیز به چشم می‌خورد. با آجیده دوزی محصولاتی مانند کلاه، بقچه، سجاده، روانداز، روتختی، شنل و روکرسی تهیه می‌کنند. از پارچه‌های نخی، پنبه‌ای، مخمل، ابریشم، ساتن، تافته، کتان و اطلسی به عنوان پایه برای هنر آجیده دوزی استفاده می‌شود و اشکالی مانند گل، مرغ و طراحی‌های اسلیمی و هندسی روی آن می‌دوزند.

10.عریض بافی

عریض پارچه‌ای است دستبافت که با دستگاه‌های بافندگی چوبی بافته می‌شود و هنرمندان پته‌دوزی استان کرمان از آن‌ها در آثار خود بهره می‌گیرند. اخیراً دستگاه‌های چوبی جای خود را به دستگاه‌های برقی و اتوماتیک داده‌اند و این هنر به‌تدریج در حال انقراض است. عریض‌های ماشینی دیگر کیفیت عریض‌های دستباف را ندارند و نقش و طرح‌های آن‌ها نیز تغییر کرده است.

11.قلم زنی

هنرمندان با ضربات قلم‌های فولادی نقوش و طرح‌هایی را روی ظروفی از جنس مس و نقره حک می‌کنند. اگرچه این هنر در کرمان قدمتی دیرینه دارد، اما با رسیدن به اصفهان رنگ‌وبویی جدید به خود گرفت و به اوج خود رسید. محمود حکاک، مهدی حکاک، میرزا حسن شفیعی و صفاریان برخی از هنرمندان معروف کرمانی در عرصه قلم زنی هستند.