تالاب بین‌المللی کانی بَرازان یکی از زیباترین تالاب های غرب ایران است که در فاصله‌ی 30 کیلومتری شمال شهرستان مهاباد، بین روستاهای خوره خور و قره داغ، در منطقه‌ی دشت شهر ویران واقع شده است.
کانی برازان که در زبان کردی به معنی چشمه‌ی گرازهاست، از مهمترین زیستگاه‌های استان آذربایجان غربی و مأمنی برای حیات وحش این منطقه از کشور است. مساحت این تالاب بالغ بر 907 هکتار و میانگین عمق آن 60 سانتی‌متر است و از لحاظ زمین‌شناسی، “کامبرین”، “پرمین”، “الیگومیوسن” و “کوارتز” ساختار آن را تشکیل داده است.
آب این تالاب از رودخانه مهاباد تأمین می‌شود. در واقع این رودخانه که از سد مهاباد جاری می‌شود، پس از سیراب کردن تالاب کانی برازان راه خود را به دریاچه‌ی ارومیه ادامه می‌دهد. از بین مجموعه تالاب‌های حاشیه جنوب و شرق دریاچه ارومیه، بی‌شک کانی برازان یکی از با ارزش‌ترینِ آن‌هاست.
در شهرستان مهاباد علاوه بر تالاب کانی برازان، تالاب‌های دیگری از جمله قوپی باباعلی، حسن خان، گروس، داشخانه و قره قشلاق وجود دارد که از این میان کانی برازان و قوپی باباعلی بین‌المللی هستند.
محققان بالغ بر 75 گونه از پرندگان آبزی و کنار آبزی را در این تالاب شناسایی کرده‌اند که با توجه به گونه‌های خشک‌زی، تعداد آن‌ها از 180 گونه نیز فراتر خواهد رفت. این پرندگان یا مقیم این تالاب هستند، یا دوره‌ای از سال را در این تالاب به سر می‌برند. تالاب بین المللی کانی برازان که نخستین سایت پرنده نگری کشور نیز محسوب می شود زمینه بسیار مناسبی را نیز برای پرنده نگری که شاخه ای از بوم گردی یا اکوتوریسم محسوب می‌شود را فراهم کرده است.
ساختمان برج پرنده نگری کشور در فضایی به وسعت 120 مترمربع احداث شده است که با استقرار تجهیزات لازم از جمله تلسکوپ و دوربین در این ساختمان، علاقه‌مندان طبیعت به ویژه علاقه‌مندان به پرندگان را قادر به مشاهده‌ی پرندگان این تالاب کرده است. همچنین این تالاب که به دلیل موقعیت ویژه و شرایط زیستی منحصر بفرد خود در سال 1385 به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شده بود، نخستین پناهگاه حیات وحش آذربایجان غربی نیز محسوب می شود.
گونه های جانوری تالاب کانی برازان
زادآوری پرندگان در شش ماهه‌ی اول سال، باعث شده تا علاقه‌مندان به پرنده‌نگری بتوانند در تمامی سال به کانی برازان سر بزنند و از دیدن پرندگان لذت ببرند. با این حال بهترین زمان برای بازدید از کانی برازان آبان ماه است که تعداد فراوانی از انواع گونه‌های کنار آبزیِ روی آبچر، گنجشک‌سان و سایر گونه‌ها در کنار هم جمع می‌شوند.
نام تعدادی از گونه‌های ارزشمند پرندگان این منطقه به شرح زیر است:
کشیم کوچک، کشیم بزرگ، کشیم گردن سیاه، باکلان، باکلان کوچک، پلیکان پاخاکستری، بوتیمار کوچک، حواصیل شب، اگرت کوچک، اگرت سفید بزرگ، حواصیل خاکستری، حواصیل ارغوانی، لک لک سفید، فلامینگوی بزرگ، کفچه نوک، قوی گنگ، قوی فریادکش، قوی کوچک، غاز پیشانی سفید، غاز پاخاکستری، تنجه، آنقوت، گیلار، خوتکای ابروسفید، خوتکا، اردک سر سبز، فیلوش، اردک نوک پهن، اردک ارده‌ای، اردک مرمری، اردک سرسفید، کورکور سیاه، سنقر تالابی، سنقر گندمزار، سارگپه پابلند، دلیجه، لیل، کبک، بلدرچین، یلوه آبی، چنگر، چنگر نوک سرخ، آووست، چوب پا، سلیم طوقی، سلیم طوقی کوچک، خروس کولی، پاشلک معمولی، آبچلیک پاسرخ، آبچلیک پاسبز، آبچلیک تالابی، آبچلیک دودی، آبچلیک تک زی، آبچلیک آوازخوان، شناگر گردن سرخ، کاکایی صورتی، کاکایی ارمنی، پرستو دریایی نوک کاکایی، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی تیره، کبوتر چاهی، کوکو، بادخورک معمولی، ماهیخورک معمولی، ماهیخورک ابلق، زنبورخوار اروپایی، هدهد، سبزقبای اروپایی، چکاوک پنجه کوتاه، چکاوک کاکلی، چکاوک آسمانی، پرستو، چلچله دمگاه سفید، پی پت دشتی، پی پت تالابی، دم جنبانک ابلق، دم جنبانک خاکستری، دم جنبانک زرد، گلوآبی، چک، چک بوته‌ای، سسک دم پهن، سسک نیزار، سسک بزرگ نیزار، زاغی، کلاغ ابلق، سار و گنجشک سینه سیاه
در این بین برخی گونه ها در معرض خطر انقراض قرار داشته و از گونه های نادر به حساب می آیند. نیزارهای انبوه اطراف این تالاب مکان مناسبی برای لانه سازی و تخم گذاری این پرندگان است.
وجود راه آهن تهران – مراغه – مهاباد و جاده آسفالته تا نزدیکی تالاب، دسترسی به این سایت پرنده‌نگری را آسان کرده است. این تالاب با ویژگی های منحص بفرد خود می تواند علاوه بر جذب گردشگران عادی، میزبان پرنده نگرانی از اقصی نقاط کشور و حتی خارج از کشور نیز باشد.
