باغ تخت قراچه یکی از آثار تاریخی شهر شیراز می‌باشد. این باغ در ارتفاعات شمالی شهر و در دامنهٔ «کوه باباکوهی» واقع شده‌است و در یکی از پادگان‌های نظامی شیراز قرار گرفته‌است. باغ تخت به‌وسیلهٔ «اتابک قراچه» که اجداد طایفه قراچه از ایل قشقایی کنونی است ،در سال ۴۸۰ هجری احداث گردید و به «تخت قراچه» معروف گشت. در سال ۱۲۶۰ هجری و همزمان با سلطنت آقامحمدخان قاجار این باغ گسترده‌تر گردید و عمارت جدیدی در آن بنا شد که «تخت قاجار» نام گرفت
باغ تخت شیراز را بشناسیم
یکی از آثار تاریخی باشکوه ایرانی که در شیراز قرار دارد، باغ تخت ایرانی یا به عبارتی باغ قراجه ی شیراز است. این باغ نشان دهنده ی یکی از کهن ترین هنرهای ایرانی یعنی باغ آرایی می باشد که به سختی در دوره های کنونی، تکرار آن ممکن باشد. این باغ زیبا که چشم اندازی عالی و متفاوت از شهر شیراز را برای ساکنان دیروز و توصیف کنندگان امروز پدید می آورد،و یکی از جاذبه های سابق گردشگری شهر شیراز در ایام قدیم بوده است.
تاریخچه باغ تخت شیراز
باغ تخت در عصر تیموری
منابع گویای آن است که این باغ در قرن نهم بسیار آباد و پررونق بود. طبق روایتی تیمور گورکانی در سفر به این شهر در حوالی این باغ توقف کرد و آن‌چنان مناظر باغ بر رویش تأثیر گذاشت و در خاطرش ماند که هنگام آباد کردن سمرقند کاخی با همین نام در نزدیکی شهر احداث کرد.
این داستان را کمال الدین بهزاد نقاش معروف و نامی عصر تیموری و صفوی به تصویر کشیده است. در این تصویر استخری به چشم می‌خورد که نسبتا کوچک اما احتمالاً مبنای استخر وسیعی است که در دوره‌های بعد در این مکان ساخته می‌شود. حدس و گمان‌ها بر این استوار است که در این دوره عمارتی نیز در میان استخر بوده که دست تاریخ و طبیعت آن را ویران کرد.
باغ تخت شیراز در عهد صفوی
تاورنیه، سفر نامه نویس و جهانگرد معروف فرانسوی، هنگام سفر به شیراز در دوره صفوی از باغی یاد کرده سرسبز و مملو از درختان میوه و گل‌های فراوان که عمارت زیبایی در بلندای آن به چشم می‌خورد و دریاچه‌ای در پای آن قرار گرفته است. او این باغ را «باغ فردوس» نامید، اما شواهد و توصیفات نشان می‌دهد او در ذکر نام باغ دچار اشتباه شده و باغی را که او دیده همان تخت قراچه است.
تصویری نیز از اواخر صفوی یا اوایل افشار به دست آمده که به شیوه آب و مرکب کشیده شده و شمایل باغ تخت قراچه را در آن دوران به تصویر کشیده است. در این تصویر عمارتی باشکوه به چشم می‌خورد که بر دامنه کوهی ایستاده و استخری وسیع در پای آن قرار دارد که رقص فواره‌ها در آن آشکار است.
باغ تخت شیراز در دوره قاجار
این باغ باشکوه در دوره قاجار با تحولاتی اساسی روبه رو می‌شود. به دستور آغا محمد خان به‌جای عمارت قدیمی، عمارتی جدید در باغ بنا می‌شود و نام باغ را به «تخت قاجار» تغییر می‌دهد. در دوره محمد شاه نیز این باغ بی‌نصیب نمانده و مسیر حرکت آب به‌صورت کرت های طبقه بندی شده و پلکانی درمی آید.
به جرأت می‌توان گفت بیشتر آثار به‌جای مانده از این باغ در دوره قاجار، متعلق به عصر ناصرالدین شاه است. از این دوره آثار، عکس‌ها و منابع مکتوب زیادی در دست وجود دارذ
موقعیت باغ تخت شیراز
. موقعیت ساخت این باغ طوری قرار گرفته بود که بهترین مکان برای بنای قلعه و دژی مستحکم بود اما به مرور این جانمایی نظامی به خاطر منظره دید و آب و هوایش، تبدبل به باغی خوش نشین برای تفریح و تفرج شد. در آثار پیش از دوره ی حکومت گورکانیان، باغ تخت شیرازی مشهور، درآثاری همچون عجایب المقدرو ابن عربشاه و ظفرنامه شرف الدین علی یزدی از آن نام برده شده است. شرف الدین علی یزدی در کتاب خود در باب این باغ می نویسد که: در شهر شیراز، حوالی تخت قراچه، مرکز رایت نصرت آیت گشت.
ورودی باغ
وقتی وارد بنای باغ تخت شیراز می شوید، در سمت شمال و جنوب حوض آن قرار دارد که در آن باغچه هایی پر از نارنج و سرو است. این باغ دو عمارت کلاه فرنگی دارد که دارای ایوان های متعددی هستند و در سمت رو به قبله، هفت طبقه با کاشی های الوانی برپاست و در هر طبقه در دو سمت پله به قرینه ساخته اند و از طبقه ای به طبقه دیگر بالا می روند و از پله ای دیگر به پایین می آیند. در میان پله ها از طبقه بالا تا پایین، آبشارهای عریضی قرار دارد که از بالا به پایین از آن آب می ریزد. شکل هر یک از طبقه ی حوض ها کشکولی است و میانشان فواره قرار دارد. در دو طرف تالار عمارت به قرینه، ارسی ها و گوشواره ها و ایوان های متعددی ساخته اند که در حالت بسیار زیبا و دلکشی که مخصوص هنر معماری ایرانی است، تزئین شده اند.
تالار باغ تخت شیراز
این تالار دو سمت دارد که روی دیگرش به طرف خلوت و فضایی است که آن هم به سمت باغ، افتاده است. پس از تخریب عمارت در قرن پنجم، از دوره آغاز حکومت محمد خان قاجار دوباره این باغ رونق گرفته و گسترده شد. در آن عمارت جدیدی ساختند که تخت قاجار نام گرفت. در دوره های بعدتر تکمیل و مرمت باغ تخت شیرازی مشهور ادامه یافت و رونق بسیاری گرفت. از جمله که در دوره فتحعلی شاه قاجار و حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس و شیراز، بخشی از قلعه آن نیز، ترمیم شد. محمد شاه قاجار هم، این عمارت را بازسازی کرد و حوض های و حمام و محوطه و ساختمان هایی به آن اضافه کرد. در فارسنامه ناصری، درباره افول این باغ و بنای آن اینگونه آمده است
باغ تخت در دوره پهلوی
تصاویری که از عصر پهلوی به‌جای مانده گویای این حقیقت تلخ است. در این تصویر استخر کاملاً خشک شده و تغییرات چشمگیری در ضلع شرقی عمارت دیده می‌شود. کرت ها خشک و فرسوده و نیمه ویران شده‌اند و دیگر اثری از درختان سرسبز مرکبات نیست. از همین دوران بنا رو به ویرانی نهاد و نام آن از «تخت قاجار» به «باغ تخت» تغییر یافت.
باغ تخت در عصر حاضر
در ۲ آبان ۱۳۵۱، باغ تخت با شماره ثبتی ۹۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. متاسفانه امروزه بخش کمی از این باغ به‌همراه قسمت‌هایی از حمام باقی است و به‌سختی می‌توان بین آثار به‌جای مانده و پیشینه شکوهمند این بنا ارتباطی برقرار کرد
بازدید از باغ تخت شیراز
در حال حاضر باغ تخت شیراز در تصرف نیروهای نظامی است و به‌عنوان مرکز علوم و فنون مکانیزه نزاجا (مرکز آموزش پیاده) فعالیت دارد. به همین دلیل امکان بازدید عمومی از این مکان وجود ندارد. به امید روزی که این اثر باشکوه بازسازی شود و به دوران اوج خود بازگردد و به‌عنوان یکی از تفرجگاه‌های تاریخی برای عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.
