مسجد جامع عتیق قزوین ، کهن‌ترین مسجد جامع ایران بوده که بر روی آتشکده‌ای از عهد ساسانی بنا شده است. با درناتریپ همراه باشید تا نگاهی به این بنا داشته باشیم.
آشنایی
این بنای قدیمی که کهن‌ترین مسجد جامع ایران است، در کهن‌ترین خیابان ایران یعنی خیابان سپه قرار گرفته و روزانه گردشگران زیادی از نقاط مختلف جهان از آن بازدید میکنند.
این بنا چهار ایوانی بوده که درب اصلی آن توسط هارون‌الرشید ساخته شده است. بخشی از ایوان جنوبی این بنا در هنگام یورش مغولان تخریب شد که در دوره‌های بعدی بازسازی گردید.
معماری
این بنا همانطور که گفتیم چهار ایوانی بوده و ایوان‌های بزرگ آن نیز بر روی ورودی آنها قرار گرفته است. در کل میتوان این بنا را با چهار ایوان و چهار ورودی دانست. سبک معماری گنبد مسجد در نوبه خود بینظیر است و به دوران سلجوقی و صفوی برمیگردد.
گنبد مسجد در ظلع جنوبی آن قرار گرفته که با رنگ فیروزه‌ای خود نیز نگاه‌های زیادی را به خود جذب میکند. در قسمت جنوبی، محرابی زیبا و پوشیده از سنگ مرمر وجود دارد و اطرافش با کاشی‌های رنگارنگی پوشیده شده است. در جاهای خاص بر روی دیوار مسجد، بخش‌هایی به شکل کتیبه وجود دارد که با خط زیبای قدیمی گچبری شده و بر روی یکی از کتیبه‌ها، سوره بقره به صورت کامل و برجسته نوشته شده است. در دوران یورش مغول، این بنا به آتش کشیده شد که در دوره صفویه بازسازی گردید و بخش‌هایی از آن نیز در زمان حکومت سعدالسلطنه قاجار بازسازی گردید تا به شکل امروز در‌آید. کتیبه‌های مسجد به ۵ ردیف با خطوط کوفی گلدار، نسخ و ثلث دیده میشود. آثار مختلفی در این مکان دیده میشود که قدیمی‌ترین آن مربوط به دوره دوم اسلامی است.
سه ایوان مسجد در دوره صفوی بازسازی شد و تنها ایوان شرقی بود که در دوره قاجار بازسازی گردید. مقصوره خمارتاشی در ظلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبدالله، وزیر ملکشاه سلجوقی ساخته شد.
اطلاعات تاریخی
این بنا بر اساس اطلاعات تاریخی توسط هارون‌الرشید ساخته شد که بعد‌ها به طاق هارونی مشهور گردید. در سال ۴۱۳ هجری قمری، به فرمان سالار ابراهیم، طبقات صحن بزرگ دوباره ساخته شد و در سال ۵۰۹ هجری قمری، امیر زاهد خمار تالش بن عبدالله عبادی، ساختمان مقصوره بزرگ، گنبد، مدرسه، صحن، خانقاه و چاه خانه مسجد را ساخت و در سال ۵۴۸ هجری، ملک مظفرالدین الب ارغنون بن تعش، سراچه جداگانه دیگری رو به قبله بنا کرد که در آن، مجلس تفسیر و حدیث برگذار میشد که سرانجام در دوره صفویه، بخش‌هایی چون رواق‌ها، ایوان‌ها و مناره‌ها افزوده شدند. در بخش‌های هر ایوان، رواق‌هایی ساخته شده که بر اساس نام امام جماعت آن زمان نامگذاری شده‌اند.
بخش‌های مختلف
طاق هارونیه
این بخش به دهلیز ورودی شرقی متصل بوده و از خشت، گل و قطع بزرگ ساخته شده است. مقصوره خمارتاشی در پشت ایوان جنوبی واقع شده که از بخش‌های باقی مانده دوران سلجوقی بوده و توسط امیر خمار تاش ساخته شده است. این مقصوره مربعی شکل و دارای طاق نماهایی در اطراف آن است. گنبد باشکوهی بر فراز مقصوره قرار گرفته که در داخل با نیم طاق‌های زیبایی پوشیده شده است. سطح خارجی گنبد با کاشی‌های زیبایی پوشش یافته و در طرفین شبستان زیر گنبد امیر خمار تاش، دو شبستان دیگر بنا شده که امروزه با نام آتشکده معروف است. در گذشته این مسجد درهای زیادی داشته اما امروزه تنها شامل دو در تودرتو است.
کتیبه‌ها
کتیبه‌های سردر مسجد فرو ریخته و تنها بخشی از آنها باقی مانده‌اند. دری که در جهت طاق‌نمای شمالی باز شده، کتیبه قر‌آنی با رنگ آبی لاجوردی پوشیده شده است.
در ایوان جنوبی، پنج غرفه در طبقه دوم بنا شده که از طریق پلکان میتوان به آن دسترسی پیدا کرد. کتیبه‌ای باریک بین این دو طبقه به خط نستعلیق و رنگ لیموئی قرار دارد و مربوط به دوره شاه عباس دوم صفوی است.
کتیبه‌ای به نسخ عالی سوره جمعه در بالای غرفه فوقانی قرار گرفته که به رنگ طلایی در کاشی لاجوردی نقش شده است. در طرفین درگاه‌های مقصره زیر گنبد، لوحه‌هایی از جنس سنگ مرمر قرار دارد.
موزه‌ها
۱. موزه سنگ و سفال
این موزه در سال ۱۳۹۲ در جریان بازسازی مناره غربی مسجد توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین، در شبستان غربی افتتاح گردید و در آن انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره ها، ارسی، کاشی و انواع گچبریها به نمایش در آمد تا میزبان علاقه مندان باشد.
۲. موزه دریچه‌ها
این موزه در انتهای راهرو در شرقی قرار دارد که درب و پنجره‌های قدیمی در آن به نمایش در آمده است. در این موزه سفالینه، سنگ نگاره، ارسی، کاشی و انواع گچبریها به معرض نمایش گذاشته شده‌اند.
آب انبار
این آب انبار به دست علی خان نامی در دوره صفوی ساخته شده که از آب انبارهای بزرگ قزوین به شمار می‌آید. این آب انبار دارای دو گوشواره در اطراف بوده که امروزه تنها یکی از آنها به چشم میخورد. ساختمان آب انبار ساده و بدون تزیینات است و جنس دیواره آن از آهک میباشد. این اثر در سال ۱۳۷۷ ثبت ملی شد.
آدرس: ایران، شهر قزوین، خیابان سپه، مسجد جامع عتیق.