شهر سوخته یکی از شهر های باستانی و همچنین قدیمی ترین شهرهای جهان میباشد که در آن شگفتی های بسیاری حاکی از تمدن دیرینه نهفته است. با درناتریپ جهت آشنایی با شهر سوخته همراه باشید.
آشنایی
این شهر با قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال، یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است که تمدن آن به دوره برنز معادل با تمدن جیرفت برمیگردد. این شهر در گذشته بر روی آبرفت های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و در ساحل آن رودخانه و دریاچه بنا شده بود. کلنل بیت یکی از نظامیان انگلستان که در دوره قاجار به این منطقه آمد و خاکسترهای اطراف آن را مشاهده کرد، نخستین کسی بود که این شهر را شهر سوخته نامید. تحقیقات زیادی منجر به کشف شهر سوته شدند که از آنها میتوان به تحقیقات سر اورل اشتین، مارتیسو توزی و سازمان میراث فرهنگی اشاره داشت. این شهر بر خلاف تصور دیگران سوخته نبوده و به دلیل تهاجم اقوام گوناگون و تغییر مسیر رودخانه هیرمند افول کرده است. این شهر وابسته به صنعت بوده و برای همان خاکستر حاصل از کارهای صنعتی بر این شهر به جای مانده است. در دوران‌های پس از افول تمدن در این منطقه، مردمان کوچ‌رو برای درست کردن غذا، زمین را می‌شکافتند و آتش روشن میکردند. با این شرایط نخستین باستان‌شناسان وقتی از این منطقه بازدید داشتند، مشاهده کردند که یک سطح وسیع خاکستر وجود دارد؛ پس نخستین لقبی که به آن دادند، شهر سوخته بود.
آنچه در شهر سوخته موج می‌زند، تخصص، همبستگی، دوستی و صلح بوده و جنگی در کار نبوده‌است. این شهر ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و تحقیقات نشان میدهد که شهر دارای پنج بخش اساسی بوده و این پنج بخش شامل شمال شرقی شهر سوخته، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند. هشتاد هکتار از شهر سوخته را بخش مسکونی تشکیل میداده است. بر خلاف دوره جدید که در این منطقه درختان گز وجود دارند و منطقه بیابانی است، در گذشته این منطقه سرسبز بوده، رودخانه هامون جریان آب بیشتری داشته و چند رود مانند هیرمند، این منطقه را از لحاظ تامین آب تغذیه میکردند. از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۴ گمانه به مساحت تقریبی ۲۳۰۰ متر مربع در گورستان شهر حفاری شده و در نتیجه ۳۱۰ گور کشف شده‌اند. مردگان در این گورها با سه نوع پارچه مانند کفن، لباس زیرانداز و روانداز و کف گور فرش شده دفن شده اند و اشیای سفالی اصلی ترین مواردی هستند که در این گورها یافت شده اند.
شگفتی ها
باستان شناسان در این منطقه گردنبندهایی از طلا پیدا کرده اند که مشخص شده مردم این منطقه در گذشته در ساخت گردنبند مهارت داشته اند. در شهر سوخته سیستان انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته نساجی در آن جاست. تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته سیستان به دست آمده و تحقیق دربارهٔ اشیاء حصیری مشخص کرده که مردم شهر سوخته سیستان با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف دریاچه هامون سیستان سبد و حصیر می‌بافتند. از این نی‌ها نیز، برای درست کردن سقف ساختمان‌ها استفاده می‌شده‌است. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر پیشه‌های مردمان شهر سوخته سیستان بوده است.
شهر سوخته سیستان دارای تشکیلات منظم و مرتبی بوده‌است. آثار باقی‌مانده نشان دهنده این امر است که در این شهر طی هزاره سوم پیش از میلاد، دارای یک نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده‌است. در نخستین مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی، در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم و لوله‌کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شده که نشان‌دهنده وجود برنامه‌ریزی مدنی در شهر سوخته سیستان است. طی کاوش ها در این منطقه، اسکلت زنی 30 ساله پیدا شد که قدمتی بیش از چهار هزار سال داشته و درون جمجمه اش یک چشم مصنوعی قرار دارد. این نشان میدهد که شهر سوخته از نظر پزشکی در سطح پیشرفته ای در گذشته قرار داشته است. پیدا شدن تنها لوح نوشته دوران آغاز ایلامی این شهر، همراه با آثار مهرها، نشان از ارتباطات تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی این جامعه دارد. مردم سیستان در این مدت با مردم ساکن بین دو رود دجله و فرات روابط تجاری داشته و این روابط از راه زمینی و دریایی کنار خلیج فارس انجام می‌گرفت. مردم بین‌النهرین از همین طریق از سنگ لاجورد افغانستان استفاده می‌نموده‌اند؛ ولی تمدن سیستان را نمی‌توان وابسته به تمدن جلگه بین‌النهرین یا مصر دانست زیرا در این مکان خصوصیاتی وجود داشته‌است که آن را کاملاً متمایز می‌نماید. ظروف سفالین «شهر سوخته» با ظروف سفالین مکشوف در دره پنجاب شباهت دارند. نقش خورشید که روی یکی از این سفال‌ها نشان داده شده در روی ظروف سفالین شهداد نیز دیده می‌شود. شباهت این نقوش با نقوش ظروف گلی بین‌النهرین کمتر است. باید بخاطر داشته باشیم که تمدن شهداد نیز درهمین حدود اوایل هزاره سوم پیش از میلاد در نتیجه تغییر مسیر رودخانه ازبین رفت و در آن زمان مردم شهداد بامردم پنجاب روابط نزدیک داشته اند. کشف شدن بازی ای شبیه به تخته نرد امروزی یکی دیگر از شگفتی‌های این شهر است و با توجه به قدمت شهر سوخته میتوان گفت که قدیمی‌ترین تخته نرد جهان متعلق به این مردم است. یکی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر باستانی، پیدا شدن نشانه های کهن ترین جراحی مغز در آن است. جمجمه ای از دختر 12 یا 13 ساله در این شهر باستانی کشف شده که در چهار هزار و 800 سال قبل پزشکان این منطقه برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند و این دختر بچه نیز مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است. اسکلت کامل این دختر بچه پیدا شده و چهره او نیز توسط اندام شناسان دیرینه شناس باز سازی شده است. پیدا شدن نخستین خط کش در جهان در این شهر نشان از علم ریاضی در گذشته های دور در شهر سوخته دارد. باستان شناسان هنگام کاوش در گور پنج هزار ساله جامی را یافتند که نقش یک بُز و یک درخت روی آن دیده می شد، آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش روی جام بر خلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه ای که حرکت یک بُز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در پنج حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند. باستان شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه ای از تصویری متحرک را در قالب فیلم 20 ثانیه ای به دست آورند. این نشان میدهد که هنرمندان این شهر در ساخت انیمیشن مهارت بسیار زیادی داشته اند و از آن میتوان به نخستین انیمیشن یا پویا نمایی ساخته شده در جهان اشاره کرد. از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می توان از سفال با امضای سفال گر بر روی آن، چکش، سوزن، سنجاق سر زنانه، شهرک های مسکونی و ساختمان های همگانی هم چون آپارتمان و نیز بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره های سفالگری، کوره های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب های چوبی، کفش و کمربند نام برد. در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.
چگونه به آنجا برویم؟
این شهر باستانی در۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان (منطقه سیستان -شرق ایران) واقع شده که بهترین انتخاب برای رفتن به آنجا، استفاده از تاکسی و یا وسیله شخصی است.
آدرس: ایران، استان سیستان و بلوچستان، ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل، شهر سوخته
