اگر بخواهیم تعریف مختصر و مفیدی برای گردشگری ادبی بیان کنیم، می توان گفت: نوعی از فعالیت گردشگری است که فردی به علت علاقه شخصی به یک نویسنده، اثر ادبی یا فضای ادبی و میراث ادبی یک مقصد به آن مکان سفر می کند.در نتیجه گردشگری ادبی را می توان در چند بعد بررسی کرد. گردشگران از بازدید مکان های تولد، آرامگاه ها، موزه ها و سایر مکان هایی که با نویسندگان یا آثار ادبی مرتبط است، لذت می برند.
از این سبک از گردشگری نمی توان به عنوان پدیده ای جدید نام برد. در گذشته بسیاری از مسافرانی که سطح خوبی از فرهنگ و وضعیت مالی داشته اند مسیر های نویسندگان کلاسیک را دنبال و از مناظر توصیف شده در کتاب های نویسندگان بازدید می کردند.شاید از گذشته علاقه به مضامین ادبی برای طبقه تحصیل کرده به حساب بیاید اما در سال های اخیر گردشگری ادبی عمومیت بیشتری پیدا کرده است.
تقسیم بندی اماکن بازدید گردشگری ادبی
- اماکن واقعی
- اماکن خیال انگیز
- اماکن ساختگی
مکان های مناسب برای گردشگری ادبی در ایران
خانه شهریار
خانه شهریار و آرامگاه وی در مقبره الشعرای تبریز جزء مهم‌ترین مقاصد گردشگری ادبی این شهر محسوب می‌شوند. محمدحسین بهجت تبریزی، متخلص به استاد شهریار، شاعر معروف و توانای تبریزی در ایران و دنیا و آفریننده آثار و منظومه های باارزش چون “حیدربابا” است. خانه ای که استاد شهریار در آن زندگی کرده، پس از وفاتش به عنوان خانه موزه جهت بازدید به روی گردشگران و بازدید کنندکان باز شد.
تخت فولاد اصفهان
تخت فولاد اصفهان با بیش از ۷۵ هکتار فضا به دوره ایلخانیان و حتی پیش از اسلام باز می گردد و بیش از ۲ هزار نفر از شخصیت های مهم ملی و بین المللی ایران و اصفهان در این آرامستان مدفون هستند.
خانه نیما یوشیج
روستای یوش محل تولد و زندگی نیما بیشترین شهرت خود را مدیون شهرت نیما است و به همین دلیل یوش و خانه نیما در این روستای زیبا و تاریخی را به‌عنوان یکی از مقاصد خاص گردشگری ادبی می‌شناسند. مقبره نیما نیز در وسط حیاط خانه‌اش قرار دارد. قدمت خانه او که امروزه به موزهِ نیما تبدیل شده است، به سال 1207 هجری قمری بازمی‌گردد و توسط جد پدری وی ساخته شده است. با سفر به این منطقه و بازدید از خانه وی می‌توانید عکس‌هایی از لحظه لحظه زندگی نیما را در محیطی که آثار مهم وی شکل‌گرفته‌اند، تماشا کنید.
آرامگاه حافظ
آرامگاه حافظ یا همان حافظیه، در شهر شیراز جا خوش کرده است و این شهر مرکز استان فارس و آرامگاه شاعران و عارفان بزرگی است. که حافظ از جمله آنهاست او که در ادب و عرفان ایران نقش به سزایی را ادا کرد و اکنون نیز آرامگاهش به عنوان مقصد گردشگری ادبی در این شناخته می شود.
آرامگاه سعدی
سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایرانی در سال ۶۰۶ هجری قمری چشم به جهان گشود. لقب‌های زیادی به این شاعر گران‌قدر داده شده است؛ استاد سخن، پادشاه سخن، شیخ اجل و استاد مطلق سخن فارسی تنها بخشی از لقب‌های سعدی است. این شاعر بزرگ در شیراز درگذشت و آرامگاه او اکنون به عنوان یکی از مقاصد گردشگری ادبی محسوب می شود.
آرامگاه فردوسی
خراسان به‌عنوان محل تولد و زندگی فردوسی نقشی بسیار مهم و تأثیرگذار در گردشگری ادبی ایران ایفا می‌کند و مطمئنا شناخته شده‌ترین فرد ادبی در این منطقه فردوسی است. آرامگاه او در طوس همواره موردتوجه بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. بر دیواره‌های این آرامگاه اشعاری از شاهنامه فردوسی نقش بسته‌اند و در طراحی داخلی آن از نقش برجسته‌های داستان‌های شاهنامه استفاده شده است. همچنین آرامگاه مهدی اخوان ثالث یکی دیگر از شعرای بزرگ ایران نیز در محوطه آرامگاه فردوسی قرار گرفته است.
خانه پروین اعتصامی
خانه پروین اعتصامی از دیگر جاذبه‌های گردشگری ادبی شهر تبریز محسوب می‌شود که به ثبت ملی نیز رسیده است. همچنین مقبره الشعرای تبریز مدفن نزدیک به 400 شاعر از 800 سال پیش تا دوران معاصر بوده است که از مشهورترین آن‌ها علاوه بر شهریار می‌توان به اسدی طوسی و خاقانی شروانی اشاره کرد.
آرامگاه عطار و خیام
نیشابور، شهر کهن زادگاه دو شاعر و عارف پرآوازه ایران است که نامشان با نام نیشابور عجین شده است. حکیم عمر خیام نیشابوری و شیخ عطار نیشابوری دو شاعری هستند که حضورشان نیشابور را به‌عنوان مقصدی جذاب برای گردشگری ادبی معرفی می‌کند. معروف‌ترین اثر خیام که بعضی او را مشهورترین شاعر ایرانی می‌دانند، «رباعیات خیام» نام دارد. از آثار معروف عطار نیز می‌توان به منطق‌الطیر، تذکرهالاولیاء و دیوان اشعار او شامل قصاید و غزلیات اشاره کرد. مجموعه خیام که علاوه بر آرامگاه خیام شامل باغ، کتابخانه، موزه و یک باغ زیبا و دیدنی است، به همراه آرامگاه عطار، اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری ادبی شهر فیروزه را تشکیل می‌دهند.