گردشگری سیاه چیست؟ ظرفیت‌های ایران برای گردشگری سیاه چیست؟

تفاوت گردشگری سیاه و گردشگری وحشت

گردشگری سیاه و وحشت با یک‌دیگر متفاوت هستند؛ در گردشگری وحشت گردشگر ی‌پروا به جستجوی ترس می‌رود و به دنبال لذت و هیجان ازن مکان هایی است که وحشت ناک هستند. اما در گردشگری سیاه بیشتر با مکان های سر و کار داریم که در گذشته شاهد وقایع تلخ و ناگوار بوده اند. و به نوعی همه این نوع از گونه‌های گردشگری زیرمجموعه‌ای از گردشگری ماجراجویانه‌اند. قدمت گردشگری سیاه مربوط به بعد از جنگ جهانی دوم یعنی از دهه هفتاد به بعد است، در واقع بعد از دهه هفتاد چند مکان را به عنوان مقاصد گردشگری در نظر گرفتند که از جمله این مکان‌ها می‌توان به منطقه «واترلو» که در آن جنگ‌های ناپلئون بناپارت رخ داده بود، اشاره کرد.

 

 چرا گردشگری سیاه؟

دلیل این که گردشگر جذب چنین مکان‌هایی می‌شود، به انگیزه‌های درونی و روان‌شناسی وی بستگی دارد و مساله‌ای کاملا درونی است، افراد برای دیدن سرگذشت نسل‌های پیش از خود به چنین مکان‌هایی سفر می‌کنند تا تاریخ را پیش ‌روی خود و در برابر چشمان خود مشاهده کنند. در کشور ما نوعی نگاه اعتقادی به این مساله بخشیده شده که این خود دلیلی برای جذب گردشگر به مکان‌های جنگ‌زده است.

سهم گردشگری سیاه از بازار گردشگری جهان

هرساله حدود یک میلیارد نفر گردشگر در دنیا سفر می‌کنند که 60 درصد از آن‌ها به مکان‌های تفریحی و مناطق ساحلی برای گذراندن اوقات فراغت می‌روند، 40 درصد بقیه مربوط به گونه‌های دیگر گردشگری است. گردشگری سیاه درصد پایینی از سفرهای گردشگران را تشکیل می‌دهد. اما امروزه انگیزه‌های گردشگری در حال تغییر است و ممکن است در آینده این گونه از گردشگری درصد بیشتری را شامل شود.

به بیان دیگر، در واقع تا دو دهه گذشته مدلی تحت عنوان «4s» حدود 90 درصد از گردشگران را شامل می‌شد. اما اکنون درصد آن کاهش یافته و به 60 درصد رسیده که این به معنی تغییر انگیزه گردشگران برای سفر کردن است. امروز نوعی سفر تحت عنوان سفرهای صلیبی بر روی کشتی انجام می‌شود که از حوزه اسپانیا شروع شده، تا حاشیه کشور ایتالیا، دریای مدیترانه، سواحل کشور ترکیه و تا حاشیه سرزمین های اشغالی ادامه می‌یابد، دلیل نام‌گذاری این سفرها به سفرهای صلیبی این است که چنین سفرهایی یادآور انتقال سربازان، حدود هزار سال قبل در دوران جنگ‌های صلیبی به اورشلیم است.

نمونه‌هایی از مقصدهای گردشگری سیاه، آشویتس در لهستان، بیت‌المقدس و محل مبارزه مایاها در مکزیک است. در ایران خوزستان از جمله این مکان‌ها است اما ما به معنایی که در کشورهای دیگر تحت عنوان گردشگری سیاه از آن نام می‌برند، از این مکان‌ها یاد نمی‌کنیم. زیرا تعریف ما از جنگ متفاوت است و این مکان‌ها برای ما به نوعی مقدس محسوب می‌شوند، یعنی در ایران این گونه از گردشگری رنگ معنویت یافته است.

در کشورهای مختلف معانی و مفاهیم از گونه‌های گردشگری و حتی خود گردشگری متفاوت است و هر کشور باتوجه به فرهنگ و ارزش‌های خود این مفاهیم را تفسیر می‌کند. همچنین هر گردشگر برای سفر کردن انگیزه متفاوتی دارد، به عنوان مثال فردی برای عبرت گرفتن و مشاهده سرگذشت گذشتگان سفر می‌کند و فردی دیگر برای زیارت، ماجراجویی و… سفر می‌کند.

همچنین گردشگری بر اساس تقاضا عرضه می‌شود، یعنی هر قدر گردشگر بیشتر متقاضی یک موضوع باشد، عرضه در آن زمینه افزایش می‌یابد، لذا همه چیز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

گردشگری سیاه در ایران

در واقع در ایران هم با توجه به سابقه تاریخی طولانی و حوادث و افت و خیزهای تاریخی فراوانی که ایرانیان درگیر آن بوده اند چندین جاذبه گردشگری سیاه وجود دارد. البته که بسیاری از این مراکز و مکان ها با توجه به فرهنگ و اصول و ارزشهای اخلاقی جامعه رنگ و بوی دیگری گرفته اند و از آن ها به عنوان گردشگری سیاه یاد نمی شود. برای مثال مناطق جنگی ایران که از جنگ 8 ساله ایران و عراق به جا مانده جزئی از این دسته اند اما با توجه به ارزش های مهمی مثل شهادت و مقاومت در دید جامعه و فرهنگی این مکان‌ها هرگز با دید گردشگری سیاه جای نخواهند گرفت.

اما باز هم مکان هایی مثل موزه عبرت در تهران که  مخوف‌ترین شکنجه‌گاه ایران  در زمان پهلوی دوم به شمار می‌رود که درک بهتری از اتفاقات آن روزگار را به بازدید گنند می دهد یکی از نمونه های گردشگری سیاه در ایران است.