در شمال غرب ایران و در استان دلاور خیز آذربایجان غربی، شهری کهن با کوهستان های سرسبز و طبیعتی زیبا وجود دارد که به عنوان نخستین شهر شطرنجی در ایران شناخته می‌شود. با ما در درناتریپ همراه شوید تا علاوه بر این شهر زیبا، جاهای دیدنی سلماس را به شما معرفی کنیم.
آشنایی با سلماس
سلماس یکی از شهرهای کهن ایران است که در فاصله کمی از مرز ایران و ترکیه و نزدیک به ساحل دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهر از شمال با خوی، از جنوب به شهرستان ارومیه، از شرق به دریاچه ارومیه و از غرب به مرز ایران و ترکیه متصل می‌شود. کاوش های باستان شناسی قدمت این منطقه را حدود نه هزار سال برآورد کرده است. این شهر در طول تحولات سیاسی ایران نیز یکی از کانونهای اصلی مشروطه خواهان بود و نقش پر رنگی در وقایع سیاسی کشور داشت. سلماس از معدود مکانهایی بود که اکثریت ساکن در آن از مشروطه و مشروطه خواهان حمایت می‌کردند.
عده بسیاری از مردم این خطه سرسبز و زیبا به گویش دلنشین ترکی آذربایجانی و برخی نیز به زبان شیرین کرمانجی صحبت می‌کنند. این منطقه در دوران باستان یکی از پایتخت‌های اورارتوئیان بود و آثار بسیاری چون قلعه و گوردخمه از این دوران در این شهر به دست آمده است.رونق چشمگیر این شهر را می‌توان در دوران ایلخانان مغول جستجو کرد. جایی که سلماس نیز در کنار دیگر شهرهای آذربایجان توسعه و آبادانی فراوانی یافت. چرا که آذربایجان برای ایلخانان مغول از اهمیت و مرکزیت بالایی برخوردار بود.
زمین لرزه
در سال ۱۳۰۹ خورشیدی زمین لرزه‌ای این شهر را به ویرانه تبدیل کرد و پس از آن شهری شطرنجی به نام شاهپور یا شاپور متناسب با اصول شهرسازی بالا و ایمنی بسیار، مجددا بنا شد، برخی از صاحبنظران این شهر را از نظر شیوه احداث با شهرهای لوس آنجلس و تورنتو کانادا قابل مقایسه دانسته‌اند.پس از انقلاب اسلامی نام این شهر از شاهپور به سلماس تغییر یافت.
سلماس زیبا امروزه در کنج شمال غربی ایران جا خوش کرده و با آثاری ارزنده در حوزه تاریخ و جغرافیا منتظر حضور گردشگران از سراسر نقاط ایران است.
جاهای دیدنی سلماس
سلماس مکانهای دیدنی بسیاری را در دل خود جای داده که هرکدام از آن ها نیاز به بررسی جداگانه دارند. در اینجا به صورت کلی به معرفی برخی از به جاذبه های گردشگری سلماس می پردازیم.
دره‌های سلماس
این منطقه دره‌های بسیاری دارد که به دلیل شکل قرار گیری و آب و هوای دلپذیر از ارزش و جایگاه بسیاری برای گردشگران برخوردار است. دره «دریک» یکی از دره‌های سلماس است که رودخانه پرآب دریک در آن جریان دارد و پوشش گیاهی و جانوری غنی آن گردشگران بسیاری را در فصل بهار و تابستان راهی این منطقه خوش آب و هوا می‌کند.
دره «زولا» نیز دره عمیق دیگری است که رودخانه زولا در آن جاری است. بافت دره، جریان آب جاری و طبیعت اطراف فرصت مناسبی برای رهایی از زندگی شهری و ارامش در دل طبیعت دست نخورده است.
دره «تمر» نیز نام دره زیبای دیگری در شهرستان سلماس است که به دشت های سرسبز دامنه کوه پیر چاوش و زولا منتهی می‌شود. این دره یکی از تفرجگاههای اصلی و محبوب دره نوردان است.
باغ های سلماس
اطراف شهر سلماس مملو از باغهای بسیار است و همین باغها این شهر را به باغ‌شهری زیبا تبدیل کرده است. آبادانی باغها مربوط به رودهای زولا و دریک است که طراوت و سرسبزی را مهمان این شهر کرده‌اند.
از باغهای این شهر میوه‌های بسیاری چون آلبالو، زردآلو، گردو و هلو برداشت می‌شود، اما عمده محصول این باغات سیب‌های شیرین و آبداری است که در طول چند سال گذشته سلماس را به نخستین مرکز تولید سیب در منطقه تبدیل کرده است.
کوه های سلماس
کوههای سلماس بخشی از رشته کوه زاگرس است که از مرز شهرستان خوی به سمت سلماس کشیده شده است. مرتفع ترین کوههای این شهر هراویل، شملیک داغ، کوزه رش، شوربداغ، سنیتال و دوشان نام دارند که شمال غرب و جنوب شهرستان را در برگرفته و تقریبا هم مرز با ترکیه محسوب می‌شوند. چهره برفی این کوهها در زمستان و سرسبزی آنها در بهار تصویر زیبایی به این شهر می‌بخشد.
کلیسای سنت جورج
در جنوب شهر سلماس کلیسایی قرار دارد که قدمت ان به دوره صفویه بازمی‌گردد. این کلیسا یکی از مجموع کلیساهای ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است که به سنت جورج و یا هفتوان شهرت دارد.
تاریخچه بنا به درستی مشخص نیست اما برخی منابع موجود ساخت آن را به دوران شاه عباس صفوی نسبت می‌دهند. کلیسای هفتوان سلماس نیز مانند شهر سلماس در زمین لرزه سال ۱۳۰۹ ویران شد اما با مرمت و بازسازی جانی دوباره به آن بخشیده شد.
پلان بنا از دو مستطیل تشکیل شده که مستطیل بزرگتر شامل تالار اصلی بناست و مستطیل کوچکتر محراب و فضای پیرامونی آن را شامل می‌شود. ورودی بنا دو طاق نمای تو درتو دارد و گنبد رکی با دوازده ترک سقف کلیسا را پوشش داده است. دوازده نورگیر در ساقه گنبد تعبیه شده که نور داخل کلیسا را تامین می‌کند.
فضای داخلی کلیسا به سه بخش محل سرودخوانان، محل عوام و محراب تقسیم شده که هر کدام از این بخش‌ها با اختلاف سطح از یکدیگر مجزا شده‌اند. فضای بیرونی کلیسا با سنگ آهک و سنگ سیاه آذرین تزئین شده و درون کلیسا نیز تا ارتفاع ۶۰ سانت از سنگ و مابقی از گچ است و تزئینات خاصی بر روی دیوارها به چشم نمی‌خورد. این کلیسا در روستای هفتوان در فاصله ۵ کیلومتری از مرکز شهر سلماس قرار دارد. از طریق جاده هفتوان می‌توان به این روستا و کلیسای آن دسترسی پیدا کرد.
قلعه چهریق سلماس
یکی دیگر از آثار ارزشمند شهرستان سلماس قلعه‌ای به نام چهریق است که بر بلندای تپه‌ای مرتفع قرار دارد و اورارتوها اولین ساکنین این قلعه باستانی بودند.
این بنا در دوره اسلامی خصوصا زند و افشار نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت و حاکمان وقت از آن استفاده می‌کردند. در دوره قاجار نیز مشروطه خواهان برای مبارزه با روسها این قلعه را به عنوان پایگاه خود انتخاب کرده و در آن مستقر شدند.
قلعه چهریق در دوره رضا شاه پهلوی و در جریان نبرد شکریازی بمباران شد و به تصرف دولت وقت درآمد. نام این قلعه با نام سید محمد علی باب نیز پیوند خورده است. او یکی از بزرگان طایفه بابیه بود که در این حلقه محبوس شد و دسترسی دشوار به این قلعه کار کنترل این فرد را برای ماموران حکومتی آسان می‌کرد.
قلعه چهریق در کمرکش کوه و در کنار رود زولا قرار داشت و دسترسی به آن تنها از یک سو امکان پذیر بود و همین ویژگی آن را در رده قلعه‌های تسخیر ناپذیر و دست نیافتنی قرار داده بود. بقایای این قلعه سنگی که روزگاری محمد علی باب در ان محبوس بود پس از گذشت سالها در میان پیروان این فرقه دارای تقدس بوده و از آن به عنوان زیارتگاه یاد می‌کنند. این قلعه در روستای چهریق علیا قرار دارد و فاصله آن تا شهر سلماس حدود ۲۵ کیلومتر است.
زینجیر قلعه
زنجیر قلعه نیز بنای باستانی دیگری است که تنها بخش‌هایی از ان برجای مانده است. این قلعه میان دو روستای تمر و شورگل بر بلندای کوهی بلند قرار گرفته است. این قلعه در گذشته برای حفاظت از دره شورگل- تمر به دشت سلماس برای تامین امنیت جاده ساخته شد و کوهستانهای شمال عراق و شرق ترکیه را به سلماس متصل می‌کرد.
این بنا قلعه نظامی کوچکی بوده و مساحت کمی داشت و احتمالا محل اسکان نگهبانانی بوده که در مواقع اضطراری با روشن کردن اتش و یا راههای دیگر ، سایر اردوهای دشت سلماس را از خطر آگاه می‌کردند و یا جلوی نفوذ دشمن را می‌گرفتند. دیواره‌های این قلعه از دو نوع ملاط دار و بدون ملاط ساخته شده و ملاط سنگها از آهک است. دیواره‌های جنوب غربی و شرقی نیز بدون ملاط و تنها با استفاده از وزن سنگها ساخته شده و این نشان از قدیمی تر بودن این دیواره‌ها دارد.
طی حفاری‌های انجام شده در یکی از اتاقکها آثاری از چند لایه تمدن دیده می‌شود. از این منطقه سفالهای بسیاری به دست آمده که نقوشی کهن مانند موج آب، عدد هفت و دایره‌های کوچک و بزرگ بر روی سفالها دیده می‌شود. بر اساس شواهد باستان شناسان پیشینه این قلعه را به دوران اورارتوها نسبت می‌دهند.
گوردخمه های هودر
هودر روستایی در ۲۸ کیلومتری شهر سلماس است. بر بلندای کوههای شوریک این روستا دو گوردخمه دیده می‌شود که در گویش محلی به آنها دخمه دختر و پسر می‌گویند. دخمه دختر ورودی مستطیل شکلی دارد که در یک شکاف طبیعی ایجاد شده است. بعد از ورودی، فضای دایره مانندی قرار دارد که سه اتاق در اطراف آن ایجاد شده است. دخمه پسر پایین تر از گوردخمه دختر است و ورودی مستطیل شکلی به سمت جنوب دارد. ارتفاع این ورودی متناسب با قد انسان است. بعد از ورودیف فضای اصلی تالار قرار دارد. دور تا دور تالار سکویی ایجاد شده که احتمالا اشیاء مقبره بر روی آن قرار داشته است. ارتفاع اتاقی که جسد در ان قرار گرفته کمی از سطح تالار اصلی پایین تر است و سطحی ناصاف دارد که با خاک پر شده است.
حمام شیخ سلماس
در میان آثاردیدنی شهر سلماس حمام زیبا قرار دارد که پس از زلزله سال ۱۳۰۹ در دوره رضا شاه پهلوی در بافت جدید شهر ساخته شد. در این بنا سعی شد تا از المانهای معماری سنتی استفاده شود.
بانی این بنا فردی به نام محمد تسوجی بود که ساخت آن سه سال به طول انجامید. حمام شیخ پلانی مستطیل شکل دارد و مساحت آن ۸۶۰ متر مربع است. از آجر، گچ، سنگ، ماسه و آهک در ساخت این حمام زیبا استفاده شده است. نام این حمام در ابتدا تسوجی بود بعدها چون فردی به نام حاج مجتبی انتظاری ملقب به شیخ اداره آن را بر عهده گرفت، نام این حمام به شیخ تغییر یافت.
این بنا شهرت خود را مدیون معماری زیبا و اصیل خود است و به عنوان تنها حمام با بافت سنتی در سلماس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. حمام شیخ امروزه به عنوان موزه مردم شناسی سلماس فعالیت می‌کند و بخشی از فرهنگ مردم این شهر را در این فضای زیبای تاریخی به تصویر کشیده است.
سنگ نگاره خان تختی
در میان جاذبههای شهرستان سلماس، سنگ نگاره بسیار زیبایی وجود دارد که از دوره ساسانیان به جای مانده است. این اثر به سنگ نگاره خان تختی شهرت دارد.
این سنگ نگاره شامل تصاویری است که پیروزی و اقتدار ایرانیان بر رومیان را به تصویر کشیده است. در این اثر جاودانی، اردشیر بابکان و ولیعهدش شاپور یکم دیده می‌شوند که هدایایی از سوی دو تن از حکمرانان محلی به آنها پیشکش می‌شود. سنگ نگاره خان تختی ۵ متر طول و دو نیم متر عرض داشته و تاریخ ساخت آن ۲۳۸ میلادی است. این هنر سنگی نزدیک کوه پیر چاووش در فاصله ۱۴ کیلومتری جنوب شرقی سلماس و در ارتفاع ۳۰متری بر پهنه کوه حجاری شده و چون کتابی مصور راوی بخشی از تاریخ ایران است.
آبشار دره خورخوره
اگر به دنبال جاذبههای طبیعی در سلماس هستید آبشار زیبای خورخوره یکی از بهترین گزینه‌هاست. این آبشار در میان دره‌ای مصفا قرار گرفته و یکی از تفرجگاههای اصلی ساکنین و مسافران این منطقه است.
این آبشار بلند در میان دره‌ای واقع شده که عمقی در حدود هشتاد متر دارد و برای رسیدن به آن باید مسیر پاکوبی را تا انتهای دره پیش برویم تا به برکه زیبای اطراف آبشار برسیم و بتوانیم از زیبایی های با شکوه این منطقه نهایت استفاده را ببریم. این آبشار در حدفاصل دو روستای مهکان و سرگل واقع شده و فاصله آن تا شهر سلماس حدود ۲۲ کیلومتر است. بهترین زمان بازدید از این جاذبه طبیعی فصل بهار است.
امامزاده کهنه شهر
اگر طرفدار جاذبههای مذهبی هستید باید راهی کهنه شهر سلماس شوید. در این منطقه امامزادگانی به نامهای اسحاق، محمد، ابراهیم، جعفر و محمود دفن شده‌اند که طبق متون همگی از فرزندان امام هادی (ع) هستند. این امامزاده یکی از مکانهایی است که در ایام محرم دسته جات عزاداری از سراسر نقاط سلماس برای عرض ارادت به این مکان می‌آیند.
برج مینار
برج مینار نیز یکی دیگر از جاذبههای کهنه شهر بود که در دوران مغولان در قرن هفتم ساخته شده و منتسب به امینه خاتون، دختر ارغون شاه، حاکم مغولی است. بنای گنبد شباهت بسیاری به گنبدهای سه گانه شهر ارومیه دارد. متاسفانه این جاذبه در اثر زلزله سال ۱۳۰۹ برای همیشه از میان رفت.
گول کهنه شهر
گول کهنه شهر، استخری است که بنای اولیه ان مربوط به دوران اورارتوهاست و در حدود ۵۸۰۰ سال پیش ساخته شد. تپه‌های طبیعی، سه طرف این دریاچه را احاطه کرده و یک سوی آن نیز سدی خاکی ایجاد شده که دهانه‌ای سنگی در دوره زندیان برای ورود و خروج آب در میان آن تعبیه شده است. رودخانه دریک این دریاچه را در زمستان پرآب می‌کند.
یامار یعقوب
زیارتگاهی مربوط به ارامنه است است که در ضلع جنوبی بنای امامزاده کهنه شهر قرار دارد.
کول تپه (اهرنجان) سلماس
تپه‌ای باستانی در نزدیکی روستای اهرنجان سلماس قرار دارد که باستان شناسان آن را یکی از کهن ترین سکونت‌گاههای بشری می‌دانند. قدمت این تپه حدود ۷ هزار سال پیش از میلاد برآورد شده است.
طی انجام کاوشهای باستان شناسی از این تپه آثار و ادوات ارزشمندی چون انواع ابزارهای سنگی، سفالی و سنگ‌های ابسیدین کشف شد که نشان از حضور انسانهای عصر سنگ در این منطقه دارد. کول تپه با ارتفاعی در حدود چهار متر از سطح زمینهای اطراف مجزا شده است. متاسفانه این اثر شاخص باستانی با بی توجهی مسئولان روز به روز در حال نابودی است و به پیست دوچرخه سواری تبدیل شده است.
تالاب آق زیارت
آق زیارت تالابی در نزدیکی دریاچه ارومیه است که شامل نیزارهای وسیعی است که پرندگان بومی و مهاجر بسیاری این نیزارها را برای اسکان برمی‌گزینند. این تالاب فصلی است و مساحت آن بسته به میزان بارندگی ها تغییر می‌کند و در فصول پر بارش به ده هکتار نیز می‌رسد. تالاب آق زیارت در فاصله ۲۰ کیلومتری سلماس و در مسیر جاده ارومیه به سلماس واقع شده و از امکانات مناسبی برای جذب گردشگر برخوردار نیست.
سنگ نگاره‌های روستای آجواج
آجواج روستایی تاریخی است که در جنوب سلماس قرار دارد. نزدیک به روستا معدن پوکه‌ای وجود دارد. روبه روی این معدن دره عمیق و مهیبی است که به صخرههایی بلند منتهی می‌شود. در پایین این صخره‌ها سنگ نگاره‌‌هایی از انسانهای نخستین برجای مانده که قدمت آنها را ۱۲ تا ۱۵ هزار سال تخمین زده‌اند. متاسفانه از این آثار حفاظتی به عمل نمی‌آید و در معرض تخریب شدید قرار دارند.
تپه هفتوان
تپه هفتوان یکی دیگر از آثاری است که قدمت بالای این شهر را به گردشگران یادآوری می‌کند. این تپه باستانی در مرکز قرار گرفته و تپه‌های دیگری به نامهای داشلی تپه، کلیسا تپه سی، تولکی تپه سی و بالاتپه اطراف آن را احاطه کرده‌اند.
با کاوشهای انجام شده مشخص شد که جریان زندگی در آن از عصر آهن آغاز شده و تا دوره ساسانیان ادامه داشته است. باستان شناسان با حفاری های انجام شده موفق به کشف اشیاء بسیاری چون آثار سفالی، اشیاء زینتی، اداواتی مفرغی، آهنی و شیشه‌ای شدند.
غار افسانه‌ای قارنی یاروق
در جنوب سلماس، کوهی وجود دارد که شکافهایی در میان آن دیده می‌شود. مردم سلماس افسانه جالبی برای این شکاف ها دارند. طبق افسانه‌ها در گذشته‌های دور سه برادر قصد ازدواج با دختری را داشتند. دختر علاقه بسیاری به برادر کوچکتر داشت، اما نمی‌توانست آن را ابراز کند. اصرارها از سوی برادران ادامه داشت تا جایی که دخترک درخواستی را مطرح می‌کند و از هر سه برادر می‌خواهد در روزی مشخص کوه را بشکافند و هر کس موفق به ایجاد شکاف در کوه شود دخترک با او ازدواج می‌کند. سه برادر در روز مشخصی کار خود را اغاز می‌کنند. و از آنجایی که دخترک تمایل به ازدواج با پسر کوچکتر داشت از بالای کوه به کمک پسر کوچکتر می رود. و سرانجام برادر کوچکتر پیروز میدان می‌شود. امروزه نیز سه شکاف در میان این کوه وجود دارد که تنها یکی از آنها به بالای کوه رسیده و دو شکاف دیگر به انتها نرسیده‌اند.
آبشار ممکان
آبشار ممکان یکی از زیباترین جاذبههای طبیعی در نزدیکی شهر سلماس است که مناظر شگفت انگیز و بدیعی را در زمستان خلق می‌کند. این آبشار ارتفاعی در حدود ۳۵ متر داشته و در فصل تابستان و زمستان گردشگران و مشتاقان بسیاری را به سوی خود می‌کشاند. این روستا و آبشار زیبای آن در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهر سلماس قرار دارند.
روستای خسرو آباد
یکی از روستاهای سرسبز و دینی شهر سلماس خسرو آباد یا خسروا نام دارد. مردم این روستا مسیحی هستند و به زبان آشوری صحبت می‌کنند. بر روی درب اکثر خانه‌های این روستا علامت صلیب دیده می‌شود. طبیعت زیبای این روستا در فصل بهار بسیار دیدنی است و کلیسایی قدیمی نیز در میان روستا وجود دارد که دیدن آن باید با هماهنگی قبلی صورت بگیرد. روستای خسرو آباد در غرب سلماس و در فاصله شش کیلومتری از آن قرار دارد.
صنایع دستی
بخش قابل توجهی از درامد ساکنین سلماس از راه تولید صنایع دستی تامین می‌شود. از اصلی ترین محصولاتی که با دستان توانمند زنان و مردان سلماس تهیه می‌شود می‌توان به هنر قالیبافی، گلیم بافی، زیلو بافی، ریسندگی، سفالگری، جاجیم بافی و حصیر بافی اشاره کرد.
در این منطقه گلیم‌های بسیار زیبایی تولید می‌شود که شباهت بسیاری به گلیم‌های ماکو و خوی دارد. این گلیم‌ها دو رویه و بدون پرز هستند و از اشکال هندسی و رنگهای شاد و زندگی بخش در آنها استفاده شده است.
بیشترین و ارزنده ترین تولیدات این منطقه به زیلو و جاجیم تعلق دارد. دست بافته‌های حصیری این شهر نیز با دستان هنرمندان زنان و با استفاده از ترکه‌های درخت نازک درختان بید، صنوبر، سنجد و ساقه خیس گندم تهیه شده و از آنها به عنوان پرده، زیر انداز و سایبان استفاده می‌شود بخش زیادی از سبدهای بافته شده نیز برای نگهداری از نان، مواد غذایی و حمل آذوغه کاربرد دارند.
اقامت در سلماس
در سلماس اقامتگاههای مختلفی از هتل، سوئیت و خانه معلم وجود دارد که با توجه به بودجه می‌توان هر کدام از آنها را انتخاب کرد. هتل آتا در بلوار امام رضا، هتل حجت آراز در خیابان خرمشهر و رازی، مهمانپذیر نوبهار در خیابان رضایی و خانه معلم سلماس در خیابان مدرس تعدادی از اقامتگاههای شهر سلماس است.
غذاهای محلی سلماس
بخش دلچسبی از سفر به چشیدن طعم غذاهای محلی اختصاص دارد.
شورباسی، پرچخلی، اش کلم، سوپ یارما، گشنیز کباب، باستیخ و خورشت شورجه تعدادی از غذاهای محلی این منطقه است که در سفر به سلماس می‌توان از طعم دلپذیر آنها لذت برد.
آبگرم ایستی سو سلماس سادگی سیستم استفاده از سیستم را با سادگی حل می‌کند. این چشمه آبگرم هر جاذب گردشگران بسیاری نقاط مختلف ایران ایران. دمای آب این چشمه ۱۷ درجه املاح گوناگون معدنی گوگرد باعث شده برای بیماریهای پوستی نیز بسیار مفید مفید باشد باشد.