استان سیستان و بلوچستان پس از استان کرمان به عنوان دومین استان پهناور کشور در جنوب شرقی ایران واقع است. این استان با حدود ۱۸۰٬۷۲۶ کیلومتر مربع وسعت کمابیش اندازه کشور سوریه بزرگی دارد و بیش از ۱۱ درصد وسعت ایران را دربرمی‌گیرد. سیستان شامل زابل و هامون و هیرمند و نیمروز و زهک است. دو شهرستان زاهدان خاش و میرجاوه نیز جزو مناطق سرحد امروزی میباشند و مکران دربرگیرنده بقیه شهرها از ایرانشهر تا چابهار میباشد،این استان بر خلاف باور برخی از افراد، دارای جاهای دیدنی زیاد میباشد که درناتریپ در این پست قصد دارد به معرفی آنها بپردازد.
۱. بندر بریس
از چابهار به سمت شرق در کناره های سواحل بی نظیر و طلایی مکران، جاده ای است پر پیج و خم درمیان کوه های منیاتوری و دریای نیلگون عمان که با فاصله ۶۰ کیلومتری می رسد به بندری زیبا در امتداد حاشیه ساحلی دریای عمان (سواحل مکران) که شبیه شبه جزیره ای است در بالایی دیواره های صخره ای که بیرون زدگی های آن مشرف به دریا قد علم کرده اند. بندر بریس در مجاور روستایی با همین نام قرار گرفته که از سمت شمال به جاده اصلی چابهار، ازسمت شرق به روستاهای پشت ، بندر صیادی پسابندر و خلیچ زیبای گواتر و از جنوب و غرب به دریای نیلگون عمان منتهی می شود. وجود داشتن منطقه ای صخره ای و ماسه ای در کنار ساحل باعث شده که چشم انداز زیبایی از ساحل، غروب ساحلی، دریا، قایق های در حال عبور و کوه های مریخی را بتوان تماشا کرد. آب و هوای این منطقه گرم و مرطوب میباشد. از زیبایی های ساحل بریس که بگذریم، این منطقه به خاطر دسترسی به آب های آزاد، در آن انواع مختلفی از ماهی ها و جانوران دریایی یافت میشود که از نمونه آنها میتوان به صید میگو، ماهی یا حتی کوسه ماهی در این بندر اشاره داشت که باعث شده این بندر به یکی از نقاط مهم جهت پرورش ماهی تبدیل شود.
آدرس: ایران، استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، بندر بریس
۲. ساحل صخره ای چابهار
ساحل صخره‌ای چابهار یا دریا بزرگ، به یکی از تفرجگاه‌های مردم چابهار تبدیل شده است. موج‌های سهمگین بعد از برخورد با صخره‌های کنار ساحل چندین متر به هوا پرتاب می‌شوند که جلوه‌ی بی‌نظیری به این ساحل می‌دهند. ارتفاع این امواج به ۱۵ متر می‌رسد و در فصل مرداد و مصادف با وزش بادهای موسمی است.برخورد موج ها و صخره ها همیشه دیدنی و زیباست.موجهائی به ارتفاعی حدود ۳-۵ متر همیشه باعث هیجان و صحنه هائی بی بدیل می شود. واکنش دیگر مردم به این موجها بعضی مواقع از متن ماجرا بیشتر توجه ها را به خود جلب می کند. بدنیست گاهی بی پروائی و شجاعت خود را محک بزنید و برای دریا دلبری کنید. البته از حیطه امن و عمومی خارج نشوید و خطر نکنید. سواحل پارک گردشگری چابهار (دریای بزرگ) همه روزه میزبان گردشگران بسیاری است که شاهد تلاطم امواج دریا به صخره ها و چشم انداز های دلنواز آن هستند. چشم اندازهایی که شاید کمتر سواحلی در ایران دارای چنین مناظر و جذابیتی باشند. در این مکان شما میتوانید طعمی از غذاهای مختلف دریایی را تجربه کنید.
آدرس: شهرستان چابهار، ساحل صخره ای چابهار
۳. جنگل حرا چابهار
فقط قشم جنگل حرا ندارد و در چابهار نیز، جایی که رودخانه باهوکلات به دریای عمان میریزد و در نزدیکی خلیج گواتر، جنگل‌های حرای چابهار قرار دارد. ناگهان در دل خشکی بسیار، درختچه هایی در مرداب روییده است که محل زندگی خزندگان و پرندگان زیادی است.
آدرس: شهرستان چابهار، جنگل حرا
۴. تالاب لیپار
تالاب لیپار از گنجینه‌های کمیاب محسوب میشود، زیرا از آن میتوان تعداد بسیار نادری را در جهات یافت. وجود پلانکتون‌ها و باکتری‌ها در آب‌های این تالاب باعث ایجاد رنگ منحصر به فردی در آنها شده است. رویش گونه‌های بلوط و گزنه در آب صحنه فوق‌العاده زیبایی خلق کرده که نمونه آن در ایران کمتر دیده میشود. وجود پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسکن، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، زیبایی این منطقه را دوچندان کرده است. علاوه بر این در این منطقه پنبه‌های وحشی می‌روید که مردم منطقه از آن تشک و بالشت تهیه می‌کنند.
آدرس: شهرستان چابهار، تالاب لیپار.
۵. کوه های مریخی
کوه های مریخی به کوه های مینیاتوری نیز معروف هستند و چون شبیه به سطح مریخ هستند مردم این نام را برای آنها انتخاب کرده اند. از ویژگی های منحصر به فرد این کوه این است که از سمت راست آنها می توانید به دریا برسید. همچنین بیشترین چیزی که باعث فرسایش سنگ ها شده است باد و آب میباشد.
آدرس: شهر چابهار، کوه های مریخی
۶. پلاژ ساحلی تیس
این پلاژ در محدوده سلاحلی تیس قرار گرفته و ساحل آن به سمت دریا دارای شیب کم میباشد. از امکانات این ساحل میتوان به رستوران، آلاچیق، امکانات تفریحی و … اشاره کرد. این پلاژ برای عاشقان شنا بسیار حائز اهمیت میباشد.
آدرس: محدوده ساحلی تیس، پلاژ ساحلی تیس
۷. روستای رمین
رمین یکی از روستاهای بزرگ چابهار واقع در دهستان “کمبل سلیمان” بخش مرکزی این شهرستان جنوبی استان سیستان و بلوچستان است. این روستا در هفت کیلومتری بندر چابهار از نزدیکترین روستاهای صیادی به این شهر است و از سمت شرق از طریق جاده ساحلی بنادر صیادی بریس، پسابندر و خلیج گواتر را به شهر منتهی می‌سازد.
روستای رمین از شمال به کوههای روستای تیس کوپال، از غرب به چابهار و از جنوب به دریای عمان محدود میشود. روستای رمین در کنار دریای نیلگون عمان دارای محله‌های عثمان‌آباد، گلبهار، رمین مرکزی، داردپ و گلشن‌آباد است. خور قدیم، نوار ساحلی “کلات رود” که از یک طرف به دریا و از طرف دیگر با صخره‌های بسیار و ماسه‌های طلایی به تالاب لیپار منتهی میشود، از جاذبه‌های طبیعی این روستا به شمار می‌آیند.
کوههای مینیاتوری یا “مریخی” اطراف روستا با مناظر بسیار زیبا در یک طرف جاده و طرف دیگر آن دریا و تراشها و برشهای ناشی از فرسایش و واریزه‌های آن و رنگ سفید این کوهها چشم هر بیننده‌ای را خیره میکند. تماشای مناظر کوههای بزرگ و کوچک بسیار با شکل خارق‌العاده و حرارت هوا و غبار شرجی حاصل از آن، انسان را به یاد مناظر خیالی و رویایی از کرات آسمانی می‌اندازد و برای لحظاتی احساس میکند در مریخ به سر می‌برد.
آدرس: شهرستان چابهار، روستای رمین
۸. شهر سوخته
این شهر با قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال، یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است که تمدن آن به دوره برنز معادل با تمدن جیرفت برمیگردد. شهر سوخته یکی از شهر های باستانی و همچنین قدیمی ترین شهرهای جهان میباشد که در آن شگفتی های بسیاری حاکی از تمدن دیرینه نهفته است. این شهر دارای شگفتی های بسیاری میباشد که در پست های قبلی به آنها اشاره داشتیم و میتوانید با کلیک برو روی نام شهر که به رنگ آبی مشخص شده در مورد آن بیشتر بدانید.
آدرس: ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل، شهر سوخته
۹. دهستان ناهوک
دهستان ناهوک با مرکز شهرستان ۳۵ کیلومتر فاصله دارد و یکی از روستاهای قدیمی سراوان است . این دهستان در بخش مرکزی شامل دو روستای کوچک‌تر به نام‌های «کوپک»در قسمت جنوبی و«کوشکوک»در بخش شمالی است که در میان این دو روستا باغها و نخیلات قرار دارند و جوی آبی از میان باغات از سمت غرب به شرق روستا تا زمینهای کشاورزی جریان دارد. این روستا در میان دره‌ای قرار گرفته که در قسمت مرکزی دره رودخانه فصلی نسبتاً بزرگی قرار داردو به هنگام بارندگی پر از آب میشود و منازل مسکونی و زمینهای کشاورزی و باغات در کوهپایه قرار گرفته اند.این روستا از خوش آب وهواترین روستاهای سراوان است و مسافران زیادی به خصوص در فصل تابستان از این روستا بازدید می‌کنند.
آدرس: ۳۵ کیلومتری شهرستان سراوان، دهستان ناهوک
۱۰. مسجد جامع مکی
مسجد جامع مکی زاهدان یکی از بزرگترین مساجد جهان اسلام و مشهورترین مسجد اهل سنت در شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. مولانا عبدالعزیز ملازاده این مسجد را در سال ۱۳۵۳ با زیربنای ۶۰۰ متر مربع تاسیس کرد. بنای اولیه دارای دو مناره با ارتفاع ۳۷ متر بود. که با گذشت زمان و افزایش جمعیت و نیاز به فضای وسیعتر برای عبادت در چند مرحله توسعه و کسترش یافت.
مرحله اول توسعه مسجد در سال ۱۳۷۰ شروع شد و مرحله دوم توسعه مسجد در سال ۱۳۹۰ آغاز شد طرّاحی بنای مسجد و معماری داخلی کاری از هنرمندان ایرانی است. نمای بیرونی مسجد یادآور مسجد سلطان احمد و درون آن یادآور مسجد النبی است. مردم بومی داوطلبانه و بدون دریافت دستمزد در ساخت این بنا همکاری کرده‌اند، و همهٔ هزینه‌های ساخت و نگهداری آن توسط کمک های مردمی تامین شده است با این باور که مسجد را مردم نماز گزار باید بسازند. نماز جمعه از سال ۱۳۶۵ در مسجد مکی برگزار میشود.
آدرس: شهرستان زاهدان، مسجد جامع مکی
۱۱. قلعه پرتغالی ها
قلعه پرتغالی‌ها یا قلعه تیس در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این دژ متعلق به دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن ۵۵۵ میباشد.
این دژ به ابعاد ۲۶×۵۴ متر ساخته شده‌است. پهنا ساختمان بر پهنهٔ دماغه‌ای که پانصد متر از آبخور دریا فاصله دارد در بخش انتهای دماغه واقع است. در بخش شمال شرقی درب ورودی اصلی قرار دارد و دارای چهار گوشواره خلفی که در پشت دیوارهای هشتی واقع شده‌اند. هر کدام از آنها خود یک اتاقی است که با پی‌های قطور ساخته شده‌اند. دارای ایوانی است که با دو پله با حدود یک متر ارتفاع از سطح حیاط دژ بلندتر است. در گوش شمال شرقی آثار اتاق‌هایی وجود دارد که اکنون خراب شده‌اند؛ و هر کدام دارای یک اتاق بزرگتر مشرف به ایوان اختصاصی هستند. شیوهٔ ساخت بنا (اتاق‌ها و ایوان‌ها) شبیه به کاروانسرای شاه‌عباسی بیستون است که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده‌است. در سه طرف حیاط حجره‌ها و اتاق‌هایی حجره‌ها و اتاق‌های گوش شمالی وجود دارند. در سوی ساحل دریای عمان آثار دو برج بزرگ در طرفین دیده میشود. برج سوی راست که در جنوب قرار دارد به صورت یک اتاق با یک ایوان و یک شاه‌نشین است که بر روی هرمی مکعب مستطیل شکل پی‌سازی شده و یک برج با منار بر روی آن قرار گرفته و یک منار به ارتفاع ۵/۶متر باقی مانده‌است. مصالح بکار رفته در ساخت دژ، آجر، سنگ و گچ میباشند و آثاروتزئینات از آجر و سنگ در اطراف گلدسته‌های باقی مانده‌اند، این مناره برای دیدبانی به کار می‌رفته‌است؛ و چون بر همه خلیج دهانه تیس اشراف لازم را دارد و در ضمن از فاصله زیادی در دریا دیده میشود.
سبک ساخت و نوع مصالح بکار رفته مناره و گوشواره به سبک سلجوقی میباشد؛ و تعمیرات بعدی که در اتاق‌ها و ایوان‌ها انجام شده بیشتر سبک صفوی و سبک دوران قاجار است. در گوشه‌های حیاط دژ آثاری از آب انبارها به چشم می‌خورد که از سنگ و ساروج و گچ ساخته شده‌اند. در بیرون دیوار بلند دژ آثار چاهی وجود دارد که در سنگ صخره کنده شده و لبه چاه بااستفاده از سنگ و ساروج محکم شده‌است. در بخش سقف دژ چوبهایی بکار رفته‌است که احتمالاً از مناطق دیگر به اینجا آورده شده‌اند.
تزئینات دور منار آجر چینی شبیه سبک تزئینات منارهای دوره سلجوقی میباشند اگر چه از بین رفته‌اند ولی نقش‌هایی به خط عربی و خط کوفی از اثر برجستگی‌ها و گودی‌ها مشخص میشود. اندازه اتاق‌ها معمولاً ۴×۳ متر یا کمتر است که دور یا چهار سوی یک پهنه پهناور واقع شده‌اند.
در کتاب باستان‌شناسی و تاریخ بلوچستان به نقل از سرتیپ مهدی خان مهندس ایرانی آمده‌است: «در تیس بسیار دژ خوبی است و یک سوی بدنه دژ وصل به دریاست، قدری ناتمامی دارد که بنُا و عمله در آن مشغول کارند. دیوار بزرگی از سوی دریا کشیده‌اند برای باراندازی وغیره حصن معتبری است واصل دژ نو در روی تپه مرتفعی ساخته شده‌است.»
آدرس: ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، قلعه پرتغالی ها
۱۲. سواحل مکران
مَکران، مُکران یا مکوران (به فارسی باستان: مَکَ از نظر تاریخی سرزمینی ساحلی در جنوب شرقی ایران و جنوب غربی پاکستان است که امروزه کمترازنصف مکران متعلق به ایران است، در طول خلیج عمان ازمیناب هرمزگان و رأس‌الکوه در غرب کنارک تا لاس بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان کنونی گسترده‌است. در بعضی منابع اروپایی قرن‌های ۱۶ تا ۱۸ از ایالت مکران نام برده شده است. در دوره‌های مختلف تاریخی این منطقه خودمختار و تحت اداره خوانین محلی بوده‌است که گاهی خود را رعایای دولت ایران می‌نامیدند. امپراتوری بریتانیا در قرن هیجده این منطقه را جزو هند و مستعمره بریتانیا نمود. امروزه در هند و در پاکستان شهرهایی بنام مکران وجود دارد. مکران در دوره‌های مختلف تاریخی بخشی از قلمرو ایران بوده‌است. مکران در نوشته‌های مسالک و ممالک و التقویم اقلیم دوم و از کرمان تا رود مهران (ایندوس) نامیده شده‌است. (سفرنامه مارکوپلو نیز مکران را شرح داده‌است) در بعضی اسناد و نقشه‌های تاریخی اروپایی و بعضی نوشته‌های عربی دریای عرب امروزی نیز بحر مکران بیان شده‌است.
کوههای خشک و بایر کرانه‌های مکران از دید جغرافیای طبیعی دنباله کویر است، که تا آنجا گسترش یافته. گویا در در سده‌های میانه این سرزمین از آنچه اکنون دیده میشود، حاصلخیزتر بوده ولی هیچگاه از دید دارایی دارای اهمیت نبوده‌است. جغرافی‌نویسان پیشین اسامی بسیاری از شهرهای مکران را در کتاب‌های خود ثبت نموده‌اند ولی هیچ‌کدام به‌طور گسترده از آن شهرها یاد نکرده‌اند. مهم‌ترین درآمد مکران از نیشکر و یک گونه شکر سفید موسوم به پانیذ بوده‌است که از آنجا به سرزمین‌های مجاور صادر می‌گردیده. مطابق نقشه می توان گفت مکران تقریباً شامل تمام شهرستان های بلوچستان ایران از جمله نیکشهر و کنارک و چابهار و ایرانشهر و خاش وسراوان و سرباز و فنوج نصرت اباد وزاهدان در ایران و بخش ایالت بلوچستان پاکستان فعلی می‌شده‌است مکران در کتیبه‌های میخی داریوش هخامنشی در بیستون و تخت جمشید، «ماکا» یا ماکه (maka) [ساتراپ] چهاردهم بوده‌است. در زمان ساسانیان آنرا کوسون می‌گفتند.
یاقوت حموی (۵۷۴–۶۲۶ ه. ق) جغرافی‌دان و تاریخ‌نویس مشهور در کتاب معجم البلدان در باب حرف میم در مورد دلیل نامگذاری مکران به این نام چنین می‌نویسد: «همانگونه که ذکر شد، سیره نویسان می‌گویند که: مکران به نام مکران بن فارک بن سام بن نوح علیه السلام نامگذاری شده‌است زیرا او به این منطقه آمده و در آنجا سکنی گزیده‌است و جد بلوچ ها و بنیاد آنها به ایشان می‌رسد.» (ج ۵ ص ۱۸۰ باب حرف میم چاب دارالصادر بیروت) . به هر حال قرن‌ها سرزمین امروز بلوچستان، مکران نامیده می‌شده‌است. جهانگردان عرب نیز به نام مکران یا مکوران از این منطقه یاد کرده‌اند.مردمان سرزمین مکران از قوم بلوچ هستند.
نویسندگان قرون سیزده، تا پانزده میلادی غالباً، کلمه کیج (کوچ) و مکران را استعمال میکردند و به همین جهت مارکوپولو ولایت مربور را کسمه‌کوران نامیده است.
آدرس: شهرستان چابهار، سواحل مکران
۱۳. قلعه سام زابل
این قلعه در ۴ کیلومتری سکوهه قرار دارد شکل قلعه مستطیل شکل است و دارای دیوارهای پهن و بزرگ خشتی و گلی و همچنین دارای دروازه و برج‌های متعدد است.
کلنل تیت انگلیسی و والترسرویس آمریکایی از این قلعه بازدید کرده اند. به گفته کلنل تیت در سده نوزدهم، نهری از نزدیک این قلعه جاری و به طرف دهکده ورمال ادامه داشته است. بر اثر کاوش باستان شناسان، در طبقه زیرین این بنا نوشته‌ای یونانی متعلق به دوران پارت‌ها کشف شده است.طبقه بالایی این بنا متعلق به دوران ساسانی است.
آدرس: ۴ کیلومتری سکوهه، قلعه سام زابل
۱۴. قلعه مچی
قلعه مچی یا قلعچه و بناه‌های وابسته آن مربوط به دوره صفوی در شهرستان زابل در سه کیلومتری شرق حوضدار سیستان و ۶ کیلومتری شهر سوخته و ۷۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابلجای گرفته است. این اثر در تاریخ ۹ آذر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قلعه مقر و کاخ خاندان رئیسی (ملک محمد رئیسی) فرمانروایان جنوبی سیستان میباشد که از خشت و گل ساخته شده‌است. ارتفاع ایوان شمالی این قلعه از زمین ۱۰ متر و دهانه آن ۵/۷ متر پهنا دارد. در این منطقه باقی مانده یک آسیاب بادی نیز وجود دارد که نمونه‌های آن در دوران اسلامی و در تمام نقاط سیستان وجود داشته‌است. این ساختمان را در زمان صفویّه شاهان کیانی سیستان ساخته‌اند ودر احیاءالملوک هم دکتر ستوده آن را قلعهٔ کافی نامیده‌است. است. در این منطقه کتیبه‌ای از سال ۱۱۳۰ هجری قمری (۱۷۱۷ میلادی) مربوط به میرجعفرخان کشف شده است.
آدرس: شهرستان زابل، سه کیلومتری شرق حوضدار سیستان، قلعه مچی
۱۵. قبرستان جن چابهار
این گورستان در نزدیکی روستای تیس واقع در بندر چابهار قرار دارد و شامل قبرهایی است که از اندازه انسانها بزرگتر میباشد. بنا بر گفته مردمان محلی، این قبرها محل دفن اجنه هستند و متعلق به انسان نمیباشد و هرکس شب هنگام گذرش بر این منطقه بیفتد مورد نفرین اجنه قرار میگیرد.
آدرس: بندر چابهار، روستای تیس، قبرستان جن چابهار
۱۶. چشمه آبگرم بزمان
این چشمه در ۱۰۰ کیلومتری شمال ایرانشهر قرار دارد. محل خروج آب این چشمه در خاکسترهای آتشفشانی دوران سوم زمین‌شناسی با حرارت ۳۶ درجه سانتی‌گراد در ارتفاع ۹۲۰ متر از سطح دریا قرار دارد. آب زلال چشمه بزمان فاقد رنگ و بو بوده و خروجی آن در هر ثانیه ۵ لیتر است. این چشمه به صورت حوضچه ساخته شده و اهالی شهر بزمان از آب آن برای شفای دردها و شستشو بهره می‌گیرند.
آدرس: ۱۰۰ کیلومتری شمال ایرانشهر، چشمه آبگرم بزمان
۱۷. قلعه رامرود
این قلعه در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل و در محدوده تاسوکی قرار دارد. مجموعه قلعه‌های روم ورامرود مربوط به دورانهای تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان زابل، ۳ کیلومتری جاده زابل به زاهدان، منطقه تاسوکی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است در رامرود آثار استقرار انسانی از دورانهای بسیار قدیم تا دوران اسلامی وجود دارد. بقایای یک قلعه کوچک بسیار مخروبه از جمله این آثار است.
اما در این جا نیز کشتزارهای قدیمی آثار و بقایای پیشین را از بین برده است و تنها از روی نشانه های بسیار نا محسوس می توان به وجود این آثار پی برد. در مجموع به نظر می رسد که زمانی این منطقه آباد و پر رونق بوده است و صرف نظر از برخی آثار بسیار فرسوده ای که امروزه تقریبا قابل بررسی نیستند می توان به قدمت این محل پی برد.
در مجموع و با قضاوت از روی آنچه که ظاهرا باقی مانده است تنها می توان گفت که آثار باقی مانده در رامرود قدیمیتر از قلعه مچی است و چنانکه تیت نیز اظهار کرده است حتی ممکن است این جا محل رام شهرستان ساسانی بوده باشد اما از آنجا که خرابی های وارده بر اثر فعالیتهای کشاورزی و همچنین فرسایش باد در این جا بسیار شدید بوده پیش از انجام یک بررسی فشرده و دقیق در محل نمی توان با قاطعیت این نظریات را پذیرفت. محمداعظم سیستانی در کتاب سیستان بعد از اسلام، در مورد قلعه آورده است: قلعه فرخ و قلعه ترقون و خرابه‌های کندرک در امتداد قلعه رامرود، آثار تاریخی متعلق به بعد از دوره تیمور میباشد در این منطقه وجود سفال‌های دور ایلخانی و دوره تیموری و همچنین کشف چینی‌های آبی، سفید و ظروف زرین فام دوره صفوی، نشان از آبادی این منطقه در آن زمان را دارد.
آدرس: ۹۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل و در محدوده تاسوکی، قلعه رامرود
۱۸. خانه ابویی زاهدان
خانه ابویی زاهدان، از جاذبه‌های گردشگری تاریخی در زاهدان است که در اوایل قرن ۱۴ هجری و در سال ۱۳۱۱ به همت استاد محمدعلی محمودی ساخته شد. در اجرا و ساخت این منزل از عناصر معماری سنتی، بومی و منطقه‌ای به خوبی بهره برداری شده است. در ساخت بنا از آجر و خشت خام تواماً استفاده شده اما مصالح غالب مخصوصاً در نما، آجر است. این عمارت امروزه به کارگاه هنرهای سنتی زاهدان تغییر کاربری داده و گردشگران پس از حضور در این شهر، از این مکان بازدید می‌کنند.
آدرس: شهرستان زاهدان، خانه ابویی زاهدان
۱۹. زاهدان کهنه
این آثار در ۲۷ کیلومتری شرق زابل، ۷کیلومتری شمال شهرستان زهک در بخش مرکزی زهک و حدود ۹ کیلومتری شمال تپه شهرستان و در روی بلندی واقع شده‌است. جی.پی. تیت انگلیسی بر این باوراست که این خرابه‌ها مربوط به شهر زرنج (زرنک یا زرنگ) میباشد که ۴۲۰ سال پیش توسط تیمور لنگ و با توجه به ویرانی بندهای (سدهای) سیستان به این صورت درآمده است.
هنری ساوج لندور، جهانگرد باستان‌شناس و جغرافی دان انگلیسی که در سال ۱۹۰۱ به سیستان بلوچستان سفر کرده‌است، شهر زاهدان کهنه را به لندن شرق تشبیه کرده‌است. در محل زاهدان کهنه و اطراف آن، مجموعه‌ای ازبناهای دوران اسلامی وجود دارد که یکی از این مجموعه‌ها در فاصله ۲۵۰ متری شمال شرقی ارگ زاهدان کهنه قرار دارد. از شهر زاهدان، امروزه فقط برج و باروی آن و قلعه تیمور باقی مانده است. این شهر دارای سه قطعه آبادی بوده که شامل ارگ کهندز، شارستان و ربض است و گرداگرد هرکدام را حصاری به همراه برج‌های تدافعی دربر گرفته و به شکل مستطیل است.
آدرس: ۲۷ کیلومتری شرق زابل، زاهدان کهنه
۲۰. روستای درک زرآباد
روستای دَرَک در بخش زرآباد شهرستان کنارک با داشتن بکرترین، پاک ترین و زیباترین ساحل ایران اسلامی و حتی جهان، علاوه بر چهار نمونه ساحل یادشده، از جنگل های حرا و خور باستانی گالک بطول ۶ کیلومتر و وسعت ۵۲ هکتار برخوردار است. تماشای زیبایی های این روستا هر گردشگری را به وجد می آورد و باید ساعت ها از دیدن آن لذت ببرد، چون مشاهده سواحل ماسه ای بدون سنگ در کنار کوه، جنگل و نخلستان جذابیت خاصی به این منطقه داده است.
در این روستا مجموعه ای از درختان چش، کرت(انجیرمعابد)، تپه های رمل سفید، نخل سبز رنگ و دریای نیلگون آبی در کنار هم قرار دارند.
غروب قرمزگونه خورشید در بین نخلستان، سطح دریا، رمل ها و جنگل بسیار زیبا و دیدنی است و رنگ های متفاوت غروب را با جابجا شدن چند دقیقه ای خورشید مشاهده خواهید نمود.
آدرس: بخش زرآباد، شهرستان کنارک، روستای درک.
۲۱. قلعه چهل دختران زابل
قلعه چهل دختران مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان زابل، بخش شیب آب، روستای کوه خواجه واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۱۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: شهرستان زابل، بخش شیب آب، روستای کوه خواجه، قلعه چهل دختران
۲۲. موزه منطقه ای جنوب شرق ایران
موزه زاهدان یکی از بزرگترین موزه‌های بزرگ تاریخی، فرهنگی و هنری منطقه ای در جنوب شرق ایران است که در مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
در این موزه آثار باستانی استان ، پوشش محلی استان ، غذاهای محلی استان و گونه های جانوران استان به نمایش گذاشته شده است.
آدرس: خیابان مطهری شهرستان زاهدان، موزه منطقه ای جنوب شرق ایران
۲۳. غارهای سه گانه تیس
این غارها در نزدیکی روستای تیس واقع در شهرستان چابهار قرار دارد. در این غارها خطوطی وجود دارند که به خطوط هندی شبیه هستند و آرامگاهی مکعبی نیز در یکی از آنان قرار دارد.
آدرس: شهرستان چابهار، روستای تیس، غارهای سه گانه تیس
۲۴. غار صداکی
غار صداکی یکی از جاذبه‌های بکر و منحصر بفرد واقع در ارتفاع حدود هزاروپانصد متری رشته کوه بیرک بخش ایرندگان شهرستان خاش در استان سیستان و بلوچستان است. این غار در ۵۵کیلومتری خاش و در بخش ایرندگان، بالا دست روستای پستاک قرار دارد. از ویژگی‌های منحصربفرد این غار، وجود سه چاهک و یک دهنه چشمه آب است که زمینه حیات را برای جانورانی از قبیل پلنگ ایرانی، خفاش دم موشی و انواع خزندگان از قبیل سوسمارها فراهم ساخته است.
آدرس: کوه بیرک، بخش ایرندگان شهرستان خاش، غار صداکی
۲۵. رودخانه بمپور
دشت بمپور که میان بلوچستان و رودبار کرمان قرار گرفته‌است، از هر طرف، ارتفاعاتی نظیر: جبال بارز و بزمان در شمال، بشاگرد و چانف (چانپ) و فنوج در جنوب؛ اسفندقه کرمان در غرب؛ زرد کوه، اسپیدان و سیاه‌بند در مشرق؛ آن را احاطه کرده‌است.
سیلاب‌های ارتفاعات مذکور، جلگه بمپور را طی می‌نمایند و در انتهای مسیر خود به نام رودخانه بمپور به دریاچه فصلی جازموریان میریزد. مسیرهای مذکور از لحاظ آبیاری مزارع بمپور حائز اهمیت هستند و با بستن سدهای بر روی آنها به اهمیتشان افزوده میشود. بزرگترین و با برکت‌ترین رودخانه سرزمین بلوچستان رود بمپور است از آنجا که رود بمپور در بعضی نقاط از دل ریگزارها می‌خزد و گاه آشکار جریان می‌یابد.
رودهای کهیری، آب سواران و آب دزدان از ارتفاعات منطقه آهوران و همانت سرچشمه می‌گیرند.
آدرس: ارتفاعات کارواندر که در ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی ایرانشهر، رودخانه بمپور
۲۶. بندر پسابندر
پَسابَندر یکی از روستاها و بندرهای کوچک شهرستان چابهار استان سیستان و بلوچستان ایران و به نوعی آخرین نقطه از کشور ایران است. پسابندر در کناره خلیج گواتر و در محدوده‌ای نزدیک به مرز پاکستان قرار دارد. در نزدیکی پسابندر جزیره‌ای به نام مرجان واقع شده که از زیستگاه‌های شاه‌میگو می باشد اهالی پسابندر این جزیره را شیطان می گویند .
در کنار اسکله صیادی پسابندر صخره ای نیمه مرتفع قرار دارد که به اصطلاح به کل اسکله و پارکینگ لنج ها و قایق ها اشراف دارد و توسط دهیاری روستا محوطه بالای صخره محوطه سازی شده و محلی مناسبی شده برای گردشگران برای عکاسی و همچنین لذت بردن از این منظره بی بدیل. یک پبه کان نیز برای دسترسی به کنار اسکله به تازگی ساخته شده است.
پسابندر دارای ۴ خور به اسامی شتری و سعید و مجاز و میامی پیاپی است. قایق های صیادی کوچک موجود در اسکله میتوانند گردشگران را در برخی از آنها با خود ببرند.
آدرس: شهرستان چابهار، روستای پسابندر
۲۷. مسجد زرنج زاهدان
مورخان ایرانی در دوره اسلامی از مساجدی نام برده‌اند که محل تعلیم علوم دینی و ادبی بودند . مثلاً در سیستان یکی از حاکمان عرب به نام عبدالرحمن بن سمره (سده اول هـ.ق.) مسجد آدینه‌ای ساخت که حسن بصری عالم معروف دینی سده اول و دوم مدتی در آنجا سرگرم تدریس و تعلیم مسایل دینی بود . این مسجد در مقابل زندان شهر زرنج واقع بوده است . مقدسی ضمن توصیف زرنج می‌گوید: مسجد جامع در آن است و زندان برابر آن ، شگفت انگیز ساخته شده است که دو آتشگاه (مناره) دارد، یکی کهن و دیگری را با مس پوشیده است و آن را یعقوب لیث ساخته است .
آدرس: شهرستان زرنج، مسجد زرنج زاهدان
۲۸. مسجد جامع تیس
از مناطق دیدنی چابهار می توان از مسجد تیس نام برد؛ مسجد جامع تیس که از لحاظ معماری مانند مساجد کشورهای پاکستان و هندوستان می باشد مانند اکثر مساجد اهل تسنن دارای یک مناره است. صحن این مسجد هر زائری را ولو برای اولین بار، به یاد تابلوهای پر از رنگ و نقش های زیبا می اندازد. مناره و گنبدهایی که با رنگ های سبز و قرمز زیبا تر شده اند و درب هایی که با شیشه کاری های منظم و نا منظم رنگارنگ جلوه ایی چشم نواز به مسجد داده اند و مردمانی سفیدپوش و بلوچ زبان که دوستانه و مهربان زانران را با لبخند نگاه می کنند.
آدرس: شهرستان چابهار، مسجد جامع تیس
۲۹. چشمه گل افشان
یکی از دیدنی های حیرت انگیز شهرستان چابهار، کوه های گِل افشان آن است که مهم ترین آنها در نقطه ای نزدیک به کُنارک به نام بندر تَنگ قرار دارد. کوه گل افشان بندر تنگ با ارتفاع تقریبی ۱۰۰ متر و قطر قاعده کمی بیش از ۱۰۰ متر در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری شهرستان چابهار قرار دارد. اطراف این کوه را بیابانی وسیع فرا گرفته که ظاهرا این بیابان نیز همچون خود کوه ماحصل اتفاقاتی درون زمین است. اطراف کوه به فاصله حدود ۲۰۰ متر از کوه، چاله ای به عمق حدود ۲ متر ایجاد شده که برای رسیدن به کوه باید وارد این چاله شد.
بالا رفتن از کوه اگر فصل بارندگی نباشد؛ تقریبا راحت است. در بالاترین نقطه کوه چاله ای به قطر کمتر از یک متر و به عمق حدود نیم متر وجود دارد که با گل پوشیده شده است. در فواصل زمانی حدود یک دقیقه، مقداری گل با صدای خاصی شبیه به ترکیدن یک حباب، از چاله خارج و به اطراف پراکنده می شود. احتمالا تمام این کوه در طول سالیان دراز بر اثر فعالیت این چشمه ایجاد شده باشد. در کنار این کوه، دو کوه کم ارتفاع دیگر وجود دارد که به نظر می رسد زمانی آنها نیز گل افشان بوده اند.
نظرهای گوناگونی در مورد علت وجود این چشمه ها ذکر شده است. به علت نزدیکی زیاد این منطقه به اقیانوس هند و همچنین شکل خاص پوسته زمین در این ناحیه، پوسته اقیانوس با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می رود که باعث به وجود آمدن فشارهای زیادی به پوسته زمین می گردد. فشار به وجود آمده باعث خروج آب و به همراه آن گل و لای می شود. این عامل یکی از علت های بوجود آمدن گل افشان ها و چشمه های آب معدنی فراوان در این منطقه به حساب می آید.
سرد بودن گل و عدم وجود بخار به همراه آن تاییدی بر صحت ادعای ذکر شده است. زیرا در مناطقی که پدیده های مشابهی به علت گرمای زمین و فعالیت های آتشفشانی رخ می دهد، خروج آب گرم به همراه بخار طبیعی تر است.
آدرس: شهرستان چابهار، کوه های گل افشان
۳۰. بانک ایران و انگلیس زابل
بانک ایران و انگلیس با بیش از ۳ هزار و ۱۸۰ مترمربع مساحت و ۶۲۳ مترمربع زیر بنا در مرکز شهر زابل قرار دارد. این اثر تاریخی مجموعه‌ای از آثار استعمار است که به صورت موزه‌ای باز، مکان ارزشمندی برای مطالعه فعالیتهای تجاری و سیاسی استعمار در شمال سیستان و بلوچستان است. اثر تاریخی بانک ایران و انگلیس که در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۱۱۹۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
آدرس: شهرستان زابل، بانک ایران و انگلیس
۳۱. آبشار پورا
آبشار اسفند یا پورا به عنوان جواهری در دل کویر نیز شناخته شده و همه ساله پذیرای گردشگران زیادی از نقاط مختلف کشور است.
پورا به معنی پر آب است چراکه در تمام طول سال فعال است و آب آن در پایین دست برای کشاورزی استفاده میشود.
هرچند در سالهای اخیر کم آبی اکثر منطقه را فراگرفته و خشکسالی ایجاد شده است، اما روستای اسفند ذره‌ای از آبش کم نشده و در اکثر فصول سال رودخانه پر آب است.
آبشار پورا زیباترین چشم‌انداز و منظره طبیعی بکر منطقه محسوب میشود و در منطقه شهرت زیادی دارد. با وجودی که این آبشار زیبا تاکنون ناشناخته باقی مانده، اما هر ساله شمار زیادی از آن دیدن می‌کنند.
۳۲. غار ملا سلیمان
غار ملا سلیمان معروف به (هو سلیمان) یکی از غارهای تاریخی در منطقه لاشار نزدیک روستای کوپچ و از توابع این روستا است. این غار در یکی از دره‌های رود کوچهک از شعبه‌های رودخانه کوپچ در کوههای گراوانی به فاصله ۵ کیلومتری جنوب روستای کوپچ واقع شده است.
سلیمان معروف به ملا سلیمان از نزدیکان دادشاه بلوچ نیلگی که سر مچار (شجاع) مبارز و آزادیخواه و مخالف دولت ستم شاهی بوده است. او فردی قوی هیکل و تنومند بوده و در واقع ملا نبوده ولی فردی بود که خطبه عقد نکاح افراد دادشاه را برعهده داشته است ودر این خصوص معروف بوده به ملا سلیمان. در حدود سال ۱۳۳۷ شمسی بعد از قتل دادشاه و برادرش محمد در جنگ جاه ابگاه با مهیم خان میر لاشاری و همراهانش رخ داد، گروه بازمانده دادشاه ملاسلیمان، دادکریم، وشوک و سایر همراهان و گروگان ها در این غار پناه گرفته بودند، نیروهای دولتی در یک زمستان خیلی سرد و وحشتناک با راهنمایی افراد محلی این مکان را شناسایی می کنند البته قبل از جنگ و هدف قرار دادن گروه ملا سلیمان دولت و نیروهای امنیتی همگی سران لاشار را به محل فرا می خوانند تا از طریق واسطه و پا در میانی ازملا سلیمان تقاضا کنند که خود و گروهش را تسلیم کند ولی ایشان به هیچ وجه کوتاه نمی آید و حدود پنج شبانه روز جنگ و جدال نیروهای امنیتی وقت با گروه ملا سلیمان ادامه پیدا می کند همراهان ملا سلیمان از شدت تشنگی و گرسنگی به ستوه می آیند ولی تسلیم نمی شوند و به گفته افراد محلی صدای تیر اسلحه ملا سلیمان با کل اسلحه ها فرق داشت و اسلحه اش همان اسلحه دادشاه بود و در طول این در گیری از صدای تیر ملا سلیمان مردم می فهمیدند که ایشان هنوز زنده است و غار به طور طبیعی طوری بود که سنگر محکم و تیر گیری برای گروه بود که به هیچ وجه تیر به آنها اصابت نمی کرد و بر همین اصل بود که درگیری شان پنج شبانه روز طول کشید و به ناچار نیروهای امنیتی به بالگرد و توپ متوسل می شوند و با توپ و بالگرد غار را هدف قرار می دهند که در این جریان ملا سلیمان کشته می شود و دادکریم با چالاکی فرار می کند و در عین فرارفشنگی به پایش اصابت می کند ولی با درد زیاد باز هم از دست نیروهای امنیتی وقت جان سالم به در می برد ایشان فردی با جربزه و تک تیرانداز، از بازوهای اصلی گروه دادشاه بوده است .ودر ادامه وشوک وگروگان ها را دستگیر می کنند بدین ترتیب این مساله و لشکرکشی به منطقه خاتمه پیدا میکند. بعد از این جریان تاریخی این غار معروف شد به غار ملا سلیمان یا به گویش محلی (هودسلیمان)
هم اکنون یکی از جاذبه های گردشگری و تاریخی منطقه لاشار گراوانی از توابع روستای کوپچ شهرستان نیکشهر است.
آدرس: منطقه لاشار گراوانی از توابع روستای کوپچ شهرستان نیکشهر، غار ملا سلیمان
۳۳. آرامگاه خواجه غلطان
آرامگاه خواجه غلطان، مهم‌ترین زیارتگاه شهرستان زابل میباشد. زائرین زیادی از مردم منطقه در ایام نوروز از این مکان دیدن می‌کنند. این بنا در راس کوه خواجه و در جبهه شمال شرقی به شکل مستطیل ساخته شده‌است و شامل سردر ورودی با طاق تیزه دار و یک اتاق گنبد دار میباشد.
درون این اتاق قبری بزرگ به طول ۳ متر دیده میشود. در کتاب احیاالملوک شاه حسین سیستانی، آرامگاه مذکور را متعلق به برادر دانیال نبی نسبت می‌دهد.
آدرس: شهرستان زابل، آرامگاه خواجه غلطان
۳۴. قلعه سه کوه
سکوهه یا سه کوهه، یکی از آبادی‌های بسیار قدیمی سیستان و مربوط به دوران قاجار است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زابل واقع شده است. در این منطقه، قلعه ای با نام قلعه سه کوه وجود دارد که بنای اصلی آن از سه قسمت به هم پیوسته ارگ جنوبی، ارگ شمالی و ارگ میدانی تشکیل شده است.
ارگ جنوبی
شامل یک حیاط مرکزی با مجموعه‌ای از اتاق‌ها در اطراف و یک ایوان بلند و باریک در ضلع شمالی میباشد و متعلق به حاکم آن زمان بوده است.
ارگ شمالی
این قسمت معروف به فلک سر (ملک سار) است و از وسعت کمتری نسبت به ارگ جنوبی برخوردار است. این قسمت استراحتگاه حاکم و همرا او بوده‌است. نمای بیرونی چند ضلعی و تمام سطح گنبد و طاق‌ها ی آن پوشیده است.
ارگ میدانی (میدان مرکزی)
قلعه نسبتاً بزرگی است که حدفاصل ارگ جنوبی و ارگ شمالی است و در داخل آن اتاق‌هایی وجود دارد که جایگاه خادمان و محافظان حاکم بوده است. مصالح مورد استفاده از کاه گل، خشت خام و ملاطهای گچ و خاک میباشد. از ویژگی های این منطقه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مرکز برافراشتن پرچم ایران در مبارزات با استعمار انگلیس در منطقه
- آخرین حاکم سیستان در دوران قاجاریه
- ثبت شواهد باستان شناسان مبنی برادامه روند تکامل معماری در منطقه
آدرس: ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زابل، قلعه سه کوه
۳۵. باغ گیاهشناسی چابهار
باغ ملی یا باغ گیاهشناسی چابهار از باغهای ایرانی منحصر به فردی است که در آن مجموعه متنوعی از گیاهان گوناگون بومی و غیر بومی در فضای باز و گلخانه‌ای نگهداری میشود. این باغ نقش مهمی در زمینه‌های گوناگون پژوهشی از جمله علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و آشنا ساختن مردم با گیاهان و لزوم پاسداری از آنها دارد.
باغ گیاهشناسی که در نزدیکی چابهار قرار دارد در دهه ۱۳۴۰ ساخته شده و در اوایل دهه ۱۳۵۰ گشایش یافته‌است. در سالهای میانی دهه ۱۳۸۰ این باغ به دانشگاه علمی و کاربردی به عنوان زیرمجموعهٔ دانشگاه بین‌المللی چابهار برای ایجاد رشته‌های مرتبط تبدیل شده است.
این باغ گیاهان که در روستای باستانی تیس و درون منطقهٔ آزاد تجاری-صنعتی چابهار قرار گرفته‌است دارای گونه‌های گیاهی منحصر به فردی در ایران و منطقه است و دیدار از آن برای مردم آزاد است.
آدرس: شهرستان چابهار، روستای تیس، باغ گیاهشناسی چابهار
۳۶. ارگ خان ملک کیانی
ارگ خان ملک کیانی در شهر هیرمند استان سیستان و بلوچستان و شهر زابل واقع شده‌است. ارگ تاریخی خان ملک مربوط به خان‌های منطقه سیستان است. این ارگ به ارگ خان ملک کیانی معروف است. ارگ خان ملک که از آثار تاریخی مهم سیستان در دوره پهلوی است در کیلومتر ۱۶ جاده مواصلاتی زابل به شهرستان هیرمند با فاصله یک کیلومتر در قسمت شمال این جاده قرار دارد. این ارگ به شکل مربع و دارای ۴ برج در چهارگوشه است با یک محوطه حدودا ۲۰۰ متر در وسط که با طاقهای زیبا ودربهایی ورودی در چهار گوشه که به علت بی توجهی وفرسایش آثار اندکی از برجها در ۴ گوشه آشکار است. دیوارهای این ارگ مستحکم و از خشت وگل به قطر یک متر است. این ارگ در سالهای اخیر در چند مقطع مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
آدرس: شهرستان هیرمند، ارگ خان ملک کیانی
۳۷. آسبادهای حوضدار
در منطقه «حوضدار» در فاصله هفت کیلومتری جنوب شهر سوخته بقایای شهر قدیمی که از دوران ساسانیان شکل گرفته و تا زمان صفویه به زندگی ادامه وجود آسبادها در کنار قلعه‌ها، بقایای معماری مسکونی، وجود نظام‌مند انتقال آب و کشاورزی و بوده و نشان از تمدن غنی در این محل بوده که حد فاصل بین سیستان و دیگر نقاط استان و استان‌های همجوار بوده که در این میان میراث فرهنگی استان اقدام به ثبت این آسبادها در فهرست آثار ملی کرده است.
روزگار بهره‌گیری از نیروی باد مشخص نیست لیکن به گواه تاریخ و برخی از محققان داخلی و خارجی ایرانیان (سیستانیان) نخستین انسان‌هایی بودند که باد را مهار کردند و از آن به عنوان محرک سنگ و چرخ چاه بهره‌‌گرفتند.
بی گمان خاستگاه نخستین آسبادها منطقه سیستان انبار غله ایران است، این آسبادها در گذشته و در چندین هزار سال پیش ساخته شده است.
با این وجود بسیاری بر این باور هستند که کشور هلند با وجود آسبادهای بسیار زادگاه آسبادها است، این در حالیست که گذشته این آسبادها به ۳۵ سال پیش بر می‌گردد در حالی که آسبادهای ایران به ۲ هزار و ۸۰۰ سال پیش بر می‌گردد.
سرزمین سیستان بادهای معروف ۱۲۰ روزه را دارد که به طور قطع همین امر منطقه را به فکر بهره‌گیری از این نیرو انداخته و موجب اختراع آسیای بادی در دور دست تاریخ در این بخش از سرزمین ایران شده است.
در حدود ۱۰۰ سال پیش اختراع آسبادها در سیستان برای عالم شناخته شده بود که از راه افغانستان، چین و هند و اسپانیا و فرانسه و پرتقال رفته و تنها در ساخت آن تغییراتی شامل شده است.
در زمینه سیستان و آسبادها می‌گویند: سیستان سرزمین شن و باد است و باد آسیاب‌ها را در می‌آورد همچنین استخری در جای می‌نویسد: در آنجا بادهای شدید می‌وزد و زمینی حاصل خیز و آب فراوان که از کوههای هندوکش افغانستان واسطه آرد کردن گندم و در جای ذرت شکل گرفته است.
دو مورد از این آسبادها را مورد مرمت و بازسازی قرار داده و در طرح احیا، یکی از آسبادها به عنوان موزه باد یاد شده است که درراستای برنامه کاری معاونت میراث فرهنگی راه‌اندازی شده است.
از دیگر اقداماتی که در دست بررسی و اقدام است تهیه پروپزال برای ایجاد پایگاه آسبادها در سیستان است که تخصص و پژوهش در این مورد بپردازد.
یکی دیگر از خصوصیات آسبادهای سیستان دو طبقه بودن برخی از آنها است که میتوان در منطقه میان کنگی سیستان آنها را مشاهده کرد.
وجود سنگ آسیاب از محوطه‌هایی مانند شهر سوخته، زاهدان کهنه، آتشکده کرکوکشف شده و گواه این امر است.
نوع آسبادهای سیستان به شکل عمودی و افقی است.
آس بادها به لحاظ کالبدی کامل مرمت شده و معماری خاصی را در منطقه تاریخی نمایان کرده و این نشان هوش و تفکر مردم به منظور استفاده بهینه از انرژی باد است.
آنها از نظر اندازه در مقیاس‌های کوچک و بزرگ بوده‌اند که این تفاوت در اندازه‌ها با توجه به سطح درآمد مردم آن زمان بوده است.
جهت قرار گیری این آسبادها در گذشته طوری بوده که در راستای بادهای ۱۲۰ روزه قرار داشته که معمار توانسته به بهترین نحو باد خشن را برای چرخاندن سنگ بزرگ آس‌باد توسط پره‌ها کنترل کند.
آسبادها به لحاظ مساحت با هم متفاوتند و در فاصله‌های کوتاه از هم بنا شده‌اند که این نشان از یک اقتصاد پویا در منطقه حوضدار در گذشته‌ای نه چندان دور خبر می‌دهد.
وجود این آس‌بادی‌ها به تعداد فراوان علاوه بر اینکه نشان از اقتصادی پویا و فعال در این منطقه دارد، اثبات میکند که این منطقه واقعا روزی انبار غله ایران بوده است.
آسبادها در منطقه تاریخی و گردشگری «حوضدار» در ۵۵ کیلومتری جاده زابل به زاهدان و در نزدیکی شهر سوخته قرار گرفته، به طوری که گردشگر با یک ساعت کویر نوردی میتواند تلفیقی از معماری و باستان شناسی را در دوره‌های مختلف تاریخی مشاهده کند.
آدرس: منطقه گردشگری حوضدار، نزدیکی شهر سوخته
۳۸. دره نگاران
دره نگاران در فاصله ۳۶ کیلومتری شمال غربی دهستان ناهوک و ۷۵ کیلومتری شهرستان سراوان واقع شده است. سنگ نگاره‌ها موجود در این دره که در محدوده کوچکی از این دره به بیش از هزاران نقش به صورت تک نگاره و تابلوی پرنگاره می‌رسد، در نوع خود بی‌نظیر هستند و میتوان از آن به عنوان بزرگترین مجموعه شناخته شده سنگ نگاره در ایران با قدمتی ۱۰ هزار ساله یاد کرد.
نگارگران عصر شکار موضوعاتی که برای هنر خود انتخاب می‌کرده‌اند بیشتر عبارتند از حیوانات از قبیل گاو وحشی، شتر دوکوهانه و بز کوهی با شاخ‌های بزرگ و کشیده که به سبک‌های گوناگون در غالب صحنه‌ها دیده میشود. نقوش شکارگرا و جدال انسانها با یکدیگر و و تصاویر ماه و خورشید از دیگر موضوعات این سنگ نگاره‌ها هستند.
آدرس: شهرستان سراوان، دره نگاران
۳۹. تیس
تیس یکی از بنادر مهم ایران در دریای مکران در زمان هخامنشیان بوده است و پیشتر به آن تیز می‌گفته‌اند. در آن دوران کالاها از آسیای شرقی و هند به بندر تیس می‌آمده‌اند و به مناطق مختلف خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز فرستاده می‌شدند. تیس در سده‌های اولیهٔ اسلامی نیز بندری مهم بوده است از جمله مقدسی مورخ سده چهارم هجری از رونق این بندر سخن رانده است. همچنین در این منطقه روستایی قرار گرفته است که با همین نام خوانده میشود.
آدرس: ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، روستای تیس
۴۰. موزه محلی چابهار
ساختمان قدیمی فرمانداری چابهار که از دوران قاجار به جا مانده، اکنون موزه محلی چابهار است. این بنا بر روی سکویی به ارتفاع یک و نیم متر و به وسعت حدود ششصد و پنجاه متر مربع بنا شده است که دارای سه درب ورودی، مجموعه اتاق ها، راهرو و… میباشد. بنا در دو طبقه ساخته شده است که قسمتی از آن بوسیله سکویی با سقف چوبی و ستون آهنی احاطه شده است.
بخش های موزه:
– طبقه همکف
این قسمت شامل اتاق های مربوط به آثار کشف شده در چابهار و استان است که به سه قسمت تاریخی دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی و معاصر تقسیم شده و در هر قسمت آثار مربوطه در ویترین هایی در معرض نمایش بازدیدکنندگان قرار گرفته اند.
دوران پیش از تاریخ:
این قسمت شامل سفال های منقوش، پیاله، خمره، کوزه دسته دار، لیوان آجری، دیگ مفرغی و کاسه مرمری میباشد.
دوران تاریخی:
شامل سفال های منقوش، پیاله آجری، لیوان آجری، قیف، سکه های مربوط به دوران ساسانی و پوشش بام سفالی مربوط به ۱۸۶۵ میلادی میباشد.
دوران معاصر:
شامل تاج سردرب ساختمان قدیم فرمانداری، گوشواره، سنجاق سر، تعویذ، چوری، قیف منقوش، مجسمه حیوان، لیوان دسته دار منقوش(سفال کلپورگان) و… میباشد.
علاوه بر این تابلوهایی مربوط به گیاهان دریایی خلیج فارس و دریای عمان، پرندگان آبزی و کنار آبزی خلیج فارس و دریای عمان، دو کفه ای های خلیج فارس و دریای عمان، کوسه ماهی های خلیج فارس و دریای عمان، لاک پشت های خلیج فارس و دریای عمان، نهنگ های خلیج فارس و دریای عمان، سپر ماهیان خلیج فارس و دریای عمان، سپر ماهیان خلیج فارس و دریای عمان در سالن طبقه همکف برای استفاده مراجعین قرار گرفته شده است.
طبقه اول:
این قسمت شامل بخش مردم شناسی و کتابخانه میباشد.
در بخش مردم شناسی ماکت هایی از زن و مرد بلوچ(مراسم عروسی بلوچی)، کشاورز بلوچ، صیاد بلوچ، سوزن دوز بلوچ و آهنگر بلوچ قرار داده شده است. همچنین در این قسمت زن بلوچ در حال پختن نان صحنه سازی شده است.
علاوه بر موارد فوق سکه، سامان، رومیزی، سبدهای جمع آوری خرما که نشان دهنده گوشه ای از فرهنگ مردم این خطه از ایران هستند به نمایش گذاشته شده اند.
آدرس: شهرستان چابهار، موزه محلی چابهار
۴۱. قلعه حیدرآباد
قلعه حیدرآباد در جنوب شرق خاش از جمله آثار تاریخی باقیمانده از دوره متقدم اسلامی در این منطقه است. این قلعه در سال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹ خورشیدی) از سوی شخصی به نام عیدوخان ساخته شد و تا سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی به عنوان محل سکونت همین شخص و خانواده اش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. همچنین از این قلعه به عنوان محل نگهداری آذوقه و مهمات نیروهای انگلیسی به سرپرستی ژنرال دایر استفاده شده‌است. عمده مصالح به کار رفته در قلعه خشت خام و کاهگل است و دارای برجها و طاقهای هلالی زیبایی است که از سوی سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است.
نقشه اصلی قلعه حیدرآباد به صورت مستطیل بوده که با اضافه شدن چند اتاق و دیوار در قسمت جنوب شرقی آن نقشه به بنایی ذوزنقه‌ای شکل تبدیل شده‌است. در ساخت و تکمیل این بنا از تزئینات معماری خاصی بهره گرفته نشده تنها تزئینات کنگره‌ای شکل نیم دایره‌ای متمایل به بیضی و تیرکش‌های تعبیه شده در قسمت فوقانی حصار خارجی و تزئینات کادربندی اتاقک‌های نگهبانی بالای سر در ورودی‌ها و همچنین خشت چینی نیم دایره‌ای، قوس سردر ورودی اتاق ۸ ضلع غربی حیاط مرکزی بخش سوم قلعه و تزئینات کاربردی آن از عناصر تزئین معماری این اثر است.
آدرس: شهرستان خاش، قلعه حیدرآباد
۴۲. دریاچه هامون
دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند. این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.
وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۱۳۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، توسط یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.
آدرس: نزدیکی شهرستان زابل، دریاچه هامون
۴۳. موزه شهر سوخته
این مجموعه پژوهشی، اداری، رفاهی مقابل شهر سوخته قرار دارد و مطالعه فاز ۱ و ۲ آن از ۱۳۸۵ آغاز و عملیات اجرایی از آبان ۱۳۸۷ در زمینی به مساحت ۲۰ هکتار شروع شد.
ساختمان آن دارای زیربنای ۲۵۰۰ مترمربع و شامل بخشهای مختلفی میباشد :
بخش اداری و کتابخانه , بخش پژوهشی , موزه , سالن آمفی تئاتر , سالن پذیرایی , سرویس بهداشتی.
بیرون ساختمان به مساحت ۳ هکتار محوطه سازی شده که شامل ۲۰ آلاچیق , بلوک زنی و مسیر دستیابی آسان , پارکینگ عمومی و مسقف , فضای سبز و پارک بازی و لوازم ورزشی و سرویس بهداشتی عمومی.
در این موزه یافته‌های شهر سوخته شامل؛ اشیای سفالی، سنگی، پیکرک‌ها، مهره‌ها در ویترین‌هایی به نمایش گذاشته شده‌اند.
همچنین نمونه‌هایی از قبرهای به دست آمده از این محوطه باستانی با استفاده از اسکلت‌های باقیمانده در آن بازسازی شده و به نمایش گذاشته شده‌اند..
علاقمندان برای بازدید از این موزه میتوانند در ۵۶ کیلومتری زابل- زاهدان به مجتمع پژوهشی، اداری، رفاهی شهر سوخته مراجعه کنند.
آدرس: مقابل شهر سوخته، موزه شهر سوخته
۴۴. قلعه رستم زابل
این قلعه بزرگترین قلعه دوران صفوی و مربوط به خوانین سیستانی در زمان صفویان بوده است که با عناوین رئیس‌رستم(شاه رستم رئیسی) و رئیس‌بهمن و… در منطقه حوضدار حکومت میکردند. این منطقه و عظمت آن جنبه افسانه‌ای داشته و انتساب آن به نام آورترین شخصیت سیستان یعنی رستم در شاهنامه است. در مجموع حدود ۱۵ تپه مربوط به دوران پیش از تاریخ نیز در این نواحی وجود دارد. باستان شناسان تعدادی سکه نقره مربوط به پوراندخت ملکه ساسانی در این منطقه کشف کرده‌اند.
این آثار به علت پرت بودن از جاده اصلی مورد توجه گردشگران و مردم منطقه نشده لذا به علت عدم آگاهی مسافران مورد توجه تعداد اندکی از گردشگران قرار میگیرد. این قلعه به علت نبود اعتبارات مالی و منابع انسانی، سیر فرسایشی را طی می نماید و حفاری‌های غیرمجاز در این قلعه باعث سرعت بخشیدن به تخریب این بنای عظیم تاریخی شده است.
آدرس: ۷۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل، قلعه رستم.
۴۵. مسجد جامع دزک
مسجد جامع دزک در روستای دزک در ۳ کیلومتری شرق سراوان واقع شده است. زمان ساخت مسجد مشخص نیست و احتمال داده می شود که این مسجد به زمان دوران صفویه تعلق داشته باشد. مصالح به کار رفته در دیوار ها و ستون ها از خشت وچینه. و پوشش سقف از فرآورده های نخل و خرما و گز و کنار است. ابعاد مسجد ۵/۷۳ در ۴۲ متر و در امتداد شرقی و غربی قرار گرفته و شامل دو شبستان تابستانی و زمستانی است. ستون های آن تا حدودی شبیه ستون های مسجد تاریخانه دامغان می باشد. از ویژگی های این بنا علاوه بر نوع تاقچه های تزئینی و مقرنس های ویژه وجود چله خانه ای برای معتکفین و عابدین در زیر زمین است.
آدرس: روستای دزک در ۳ کیلومتری شرق سراوان، مسجد جامع دزک
۴۶. کوه خواجه
این کوه ذوزنقه‌ای شکل که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ‌های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره‌ای در میان دریاچه هامون قرار دارد. نقش معروف (اسوا _ استیکا) از جمله نقش‌های دیوارهای بنای کوه خواجه زابل است.
در اطراف این کوه تعداد زیادی آثارباستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی باقیمانده است که شامل آثار باستانی کوه خواجه (کوه رستم)، مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است.
ادعا میشود قبر رستم دستان در بالای این کوه واقع شده است زیرا در محوطه بیرونی دژ آثار قبرهای اشکانی فراوانی وجود دارد.
آثار تاریخی پیش از اسلام محوطه تاریخی کوه خواجه شامل مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد و قلعه چهل دختر میباشد. ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این مجموعه عنوان تخت جمشید خشتی را برای مجموعه کاخها برگزید.
آدرس: ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل، کوه خواجه
۴۷. جنگل شیله
منطقه حفاظت شده جنگلی شیله با گستره شش هزار و ۵۲۵ هکتار در جنوبی ترین نقطه سیستان و و جنوب پناهگاه حیات وحش هامون و شرق رودخانه شیله در فاصله ۸۰ کیلومتری زابل قرار دارد. درخت گز پوشش قالب این منطقه است و علاوه بر آن گونه‌های گیاهی دیگری شامل تاغ، آتریپلکس، علف شور، ترات و اسنکبیل تنوع پوشش گیاهی این منطقه حفاظت شده است. حیوان‌های وحشی نظیر گربه جنگلی، شغال، روباه، خرگوش، دراج، کوکر، عقاب صحرایی، دلیجه و انواع مارها و مارمولکها در این منطقه زیست می‌کنند.
آدرس: ۸۰ کیلومتری زابل، جنگل شیله
۴۸. دهانه غلامان
شهر دهانه غلامان، نام یک محل باستان‌شناختی است که در استان سیستان و بلوچستان در حدود ۱۰ کیلومتری روستای قلعه نو و حدود۵۷ کیلومتری شهر زابل قرار گرفته‌است. خرابه‌ها و آثار بناهای این شهر در محوطه‌ای بسیار وسیع روی تراسی به طول تقریبی ۷ تا ۸ کیلومتر واقع شده‌است. کاوشگاه دهنه غلامان در دهه ۱۸۶۰ توسط اومبرتو شرراتو از مؤسسهٔ ایتالیایی خاورمیانه و دور کشف شد. این کاوشگر۱۵ کیلومتر درازا و۸۰ متر پهنا دارد و در دلتای متروکه رود سنارود واقع شده‌است. در این محوطه تاکنون ۲۷ ساختمان شناسایی شده‌اند که تا مکانی بلند به نام قبر زردشت ادامه دارند.
یکی از دلایل قابل توجّه و با اهمیت این شهر، کمبود یا در حقیقت نبود آثار باستانی از شهرهای دوران هخامنشی است که تا بحال به دست نیامده است، دهانه غلامان تنها شهر کشف شده از دوران هخامنشیان میباشد. این شهر تاریخی تنها مکان باستانی دوران هخامنشی است که حاکمیت کامل ایران را بر نواحی شرقی آن را به خوبی نشان می‌دهد و تنها شهر باستانی این دوران است که مهندسان آن زمان، ابتدا نقشه شهر را کشیده و سپس شهر را احداث کرده‌اند. در اینجا معماری سنتی هخامنشی با معماری بومی سیستان درهم آمیخته است. از طرفی این سایت باستان‌شناسی که در حدود صد هکتار وسعت دارد، کارگاه بزرگی برای پژوهشهای علمی ـ تاریخی خواهد بود.
آدرس: ۱۰ کیلومتری روستای قلعه نو و حدود۵۷ کیلومتری شهر زابل، دهانه غلامان
۴۹. قدمگاه خضر چابهار
قدمگاه خضر چابهار، در جنوب غربی چابهار، در محلی به نام «سپوزه» از توابع بخش مرکزی واقع است. خواجه خضر از بزرگان و مردان نیکنام چابهار و مورد احترام بومیان است. از وی مقبره‌ای بر جای نمانده است، زیرا مردم معتقدند وی زنده و حامی دریا، لنج ها و قایق‌ها است اما دارای قدمگاهی است که پیروانش به زیارت آن می‌شتابند.در منطقه سپوزه در جنوب غربی چابهار، زیارتگاهی وجود دارد که به قدمگاه خضر نبی معروف است. این زیارتگاه که در گذشته شاهد برگزاری مراسم های خاص مذهبی بوده است، نزد مردم چابهار از احترام خاصی برخوردار بوده و محلی ها بر این باورند که خضرنبی پیامبر همیشه زنده در اینجا زنده بوده و نگهبان دریاها، لنج ها و کشتی های آنان می باشد. زنان این منطقه هر جمعه با پای پیاده برای برآورده شدن حاجتشان به این زیارتگاه رفته و شمع روشن می کنند.
آدرس: سیستان و بلوچستان، جنوب‌غربی چابهار در محلی به نام سپوزه
۵۰. قلعه پیروز گت
قلعه پیروز گت در بخش مرکزی پنج کیلومتری شمال غربی چابهار در شهر تیس قرار دارد. این اثر از دوره اشکانیان و ساسانیان است. این دژ بر فراز تپه‌ای در میانه دره تیس واقع است. بلندی تپه از ارتفاع دو رشته کوه پیرامون تپه بیشتر نمیباشد.
آثاری از برجها در ضلع شمالی و جنوبی دیده میشود. در قسمت ضلع شمالی دو اتاق کوچک در اندازه‌های ۳×۲ متر به منظور دیدبانی روی یک گوشواره زمین مانند دو طبقه واقع شده‌اند. وبلندترین قسمت دژ و برج بر روی همین گوشواره‌است و بر اطراف اشراف دارد. در گوشه‌های شرقی و غربی در مرکز حیاط دژ آثاری از سکوهای بلند که از سنگ تراشیده ساخته شده‌اند آشکار است و بخشهایی که باقی مانده‌اند نشاندهنده محلی برای اجتماع، عبادت یا نشستن اهل دژ در یک مجلس بوده‌است.
سنگ‌های به کار رفته در بناها غیر آهکی هستند که از جای‌های دیگری به اینجا آورده شده‌اند زیرا جنس خود تپه آهکی و سیلیسی میباشد. این بنا با توجه به آثار باقی مانده مشابه بناهای دوره اشکانی است و نام پیروز ساسانی این احتمال را افزونتر میکند.
آدرس: پنج کیلومتری شمال غربی چابهار، قلعه پیروز گت
۵۱. قلعه کهک کهزاد
قلعه کهک کهزاد، این قلعه و دژ نظامی در نزدیکی رودخانه هیرمند سیستان و در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی زابل قرار دارد که شرقی ترین مرز مشترک ایران و افغانستان است.
عناصر اصلی شامل ساختمان مرکزی، برج و باروی قلعه است. ساختمان مرکزی آن در ضلع شمالی قرار دارد و اتاق های آن در دو طبقه است. قلعه مذکور با توجه به نوع ساخت و با در نظر گرفتن موقعیت استراتژیکی منطقه، به یک دژ نظامی شبیه است ذوالفقار کرمانی در کتاب جغرافیای نیمروز می‌نویسد: این قلعه در روی تپه واقع شده است و این قلعه را حشمت الملک جهت حفظ و حراست بند (سد)سیستان ساخته است.
آدرس: ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی زابل، قلعه کهک کهزاد
۵۲. دریاچه سه دریا
این دریاچه که از جاذبه‌های طبیعی ناحیه بلوچستان است، در فاصله ۷۵ کیلومتری شهرستان خاش و در قلل کوه تفتان واقع شده است. همان طور که از نام آن مشخص است، این دریاچه از سه دریاچه کوچک تشکیل شده که عمق دو دریاچه در قسمت شمالی کم و اغلب دارای آب گوارا است و دریاچه دیگر که نسبتاً بزرگتر است، دارای آب دائمی و شور است.
آدرس: ۷۵ کیلومتری شهرستان خاش، دریاچه سه دریا
۵۳. قلعه سب سراوان
قلعه سب سالم‌ترین قلعه‌ای است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان، مانده‌است. آیینه تمام نمای این قلعه که حاکمان صفویه و بعد از آنها است، از جمله ۲۷ بنای تاریخی استان است که هنوز پابرجاست. قلعه سب در اوایل قرن دوازدهم هجری مرکز حکمرانی حاکم محلی به نام «ملک دینارخان» بزرگ و فرزندان او بود که در مناطق اطراف «سیب و سوران» حکمرانی میکردند. آخرین حکمران «قلعه سب» غلام رسول خان بود که دو اتاق طبقه دوم قلعه را به ساختمان اضافه کرد. نام قلعه «سب» از نام روستای «سیب» (به معنای جایگاهی که در آن آب روان است) گرفته شده‌است. این واژه به طایفه‌های کهن در سراوان هم اطلاق میشود.
آدرس: ۲۵کیلومتری جنوب غرب سراوان، روستای سیب، قلعه سب
۵۴. زیارتگاه مرتضی علی
زیارتگاه منسوب به مرتضی علی با توجه به نوع معماری بنا به دوره تیموری- صفوی نسبت داده می شود و در دو کیلومتری شرق میدان معلم در خاش ۵۰۰ متری جاده آسفالته قدیمی خاش و ۵/۳ کیلومتری قلعه حیدرآباد در حومه شرقی خاش در فاصله حدود ۵۰۰ متری جاده آسفالته قدیمی خاش به سراوان در جوار تپه ای به همین نام واقع شده است.
بنا دارای پلان مربع شکل و گنبدی که بر روی گوشواره ها و طاق نماهای زیبایی ایجاد شده است. داخل بنا با اندود گچ پوشیده شده و دارای ۱۰ طاق نما و محراب است. و مکانی نیز در کنار مقبره برای استفاده زائرین در نظر گرفته شده است.
آدرس: شهرستان خاش، زیارتگاه مرتضی علی
۵۵. ارگ جلال آباد
ارگ جلال‌آباد مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان زابل، بخش میان کنگی روستای جلال‌آباد قرار دارد. این ارگ با قدمتی چند صدساله، به موزه معماری سنتی سیستان و بلوچستان مشهور شده است.سیستان و بلوچستان استانی است که مهد قدیمی‌ترین تمدن‌ها و شهرها بوده است، شهر سوخته با تمدنی برابر با ۵ هزار سال در این منطقه قرار داشته است. در گوشه و کنار سیستان میتوان ردپای آثار فرهنگی و تاریخی را دید، قبل از بروز خشکسالی در این منطقه، سیستان طبیعتی سرسبز داشت و بسیاری از گردشگران برای وقت‌گذرانی در طبیعت به این منطقه می‌آمدند.
آدرس: شهرستان هیرمند، ارگ جلال آباد
۵۶. ملک سیاه کوه
ملک سیاه کوه آتشفشانی خاموش با ارتفاع ۱۶۰۵ متر(۱۶۴۲ متر از سطح دریا) است که در شمال شهر زاهدان و در میان روستاهای لار پایین، قرقروک و حرمک قرار دارد. این کوه نقطه مشترک مرزی دهستان حرمک استان سیستان و بلوچستان ایران، ولسوالی چهاربرجک ولایت نیمروز افغانستان و بخش چاغی ایالت بلوچستان پاکستان است که در کنار جادهٔ ۹۵، در حدود ۳۵ کیلومتری زاهدان جای گرفته است. رباط قلعه در پاکستان در ۶ کیلومتری و رباط جعلی در افغانستان در نزدیکی این کوه قرار دارند.
آدرس: ۳۵ کیلومتری زاهدان، ملک سیاه کوه
۵۷. آبشار کوهک
آبشار کوهک سراوان درجنوب روستای کوهک در استان سیستان و بلوچستان واقع است. این آبشار در ۳ کیلومتری نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان واقع شده است. کوهک (سراوان)، روستایی از توابع بخش بم پشت شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان ایران است. آبشار کوهک از ارتفاعات جنوبی روستا سرچشمه گرفته و از ارتفاع ۱۵ متر از دل صخره ای بلند به پایین میریزد. آبشار کوهک شرقی ترین آبشار شناخته شده ایران است. ریزش آب در حاشیه بشار بر روی صخره ها، مناظر خره ای زیبایی ایجاد کرده که در صورت سرمایه گذاری مناسب میتواند به یکی از قطب های گردشگری ایران منجر شود. از دیگر جاذبه های این منطقه می توان به سنگ نگاره های کوهک اشاره کرد که خود دلیلی بر قدمت سکونت در این منطقه ناشناخته کشور است. در حوزه تمدنی سراوان بزرگ که در حال حاضر شهرستان های فعلی سراوان، سیب وسوران و مهرستان را در برمی گیرد بالغ بر چهل نقطه سنگ نگاره شناسائی شده است که بیشترین حجم آنها در کوه سیاهان قابل مشاهده است. از منطقه گید بست تا کوهک دره های متعددی وجود دارند که در میان آنها سنگ نگاره های مختلفی کشف شده است. از سنگ نگاره به عنوان قدیمی تریم کار فرهنگی بشر یاد شده است که تصاویر بسیار زیبایی را انسان های عصر نگارگری بر سنگ ها حک کرده اند .سنگ نگاره های سراوان گواه بسیار خوبی بر فرهنگی بودند وتاریخ و تمدن دیرینه این خطه است.
آدرس: شهرستان سراوان، روستای کوهک، آبشار کوهک
۵۸. قلعه بمپور
قلعه بمپور مربوط به دوره ساسانیان – دورانهای تاریخی پس از اسلام است و در ایرانشهر، شهر بمپور جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱ اردیبهشت ۱۳۴۵ با شمارهٔ ثبت ۵۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه بمپور یکی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا است که در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر، در بخش بمپور و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد و بر روی یک تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ متر قرار گرفته است که بهترین زمان بازدید از آن، فصل پاییز و زمستان است.
آدرس: یک کیلومتری شمال شهر بمپور، قلعه بمپور
۵۹. مناره مسجد جامع خاش
مناره مسجد جامع خاش مربوط به دوره قاجار است و در خاش، خیابان امام خمینی واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده این بنا الهام گرفته از معمارى سنتى ایران است. مناره از نوع استوانه اى مارپیچ و بصورت منفرد است که این بنا داراى بدنهاى بلند و کشیده مىباشد. مصالح بکار رفته در این مناره آجر، ملاط، ماسه، آهک و گچ است. این مناره با آجرهاى سخت و مقاوم ساخته شده که با آجرهاى به هم فشرده شده و کنار هم چسبیده شده پوشیده گردیده است.
مناره داراى پایه اى کوتاه و مدور است که با آجرچینى با اشکال مختلف و طرحهاى هندسى تزئین شده است بر روى قاعده این مناره پایه اى کوتاه با شیبى ملایم که با شیب داخلى دیوار منطبق گردد ایجاد شده است. آجر و آجرچینى در مناره و بندکشیها به چند طریق انجام گرفته که به مناره مسجد خاش ابهت خاصى داده است. بر روى پایه کوتاه دوم شیارهایى باریک و بلند که با طوق و با بند باریکى از هم جدا شده‌اند بصورت مارپیچ بر روى سطح مناره با آجر ایجاد گردیده است. بر روى مناره جمله «لااله الاالله» نقش بسته است.
آدرس: شهرستان خاش، مناره مسجد جامع خاش
۶۰. چشمه آبگرم مکسان
این چشمه در ۱۱۰ کیلومتری شمال غرب ایرانشهر و ۳۵ کیلومتری جنوب شهر بزمان در مسیر جاده بزمان- دلگان در ارتفاع ۶۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است. مظهر (محل خروج آب) این چشمه در امتداد گسل تشکیلات گرانیتی دوران نخست زمین‌شناسی در دامنه جنوبی امتداد رشته کوه بارز از زمین خارج میشود. میزان حرارت آب چشمه مکسان ۴۶ درجه سانتی‌گراد است و فاقد بو و رنگ بوده و بسیار شفاف است. در هر ثانیه ۵ لیتر آب از این چشمه خارج میشود. آب این چشمه برای درمان دردهای استخوانی و بیماری‌های پوستی مناسب است و به همین سبب همه ساله افراد زیادی به این منطقه مراجعه می‌نمایند.
آدرس: ۳۵ کیلومتری جنوب شهر بزمان، چشمه آبگرم مکسان
۶۱. رودخانه ماشکل
رودخانه ماشکل از کوههای بیرگ در ۹۸ کیلومتری غرب سراوان سرچشمه گرفته و از طریق دهستان زابلی به جنوب شرق روان می شود. در طول مسیر رودهای متعددی به آن می پیوندد و در نهایت در ۵ کیلومتری جنوب روستای کوهک به مرز ایران و پاکستان وارد می شود. طول این مسیر مرزی ۸ کیلومتر است. رودخانه ماشکل در ۸ کیلومتری شرق کوهک از مرز خارج و به کشور پاکستان وارد می شود. طول رودخانه از سرچشمه ۲۴۰ کیلومتر است. شاخه‌های اصلی این رودخانه عبارتند از سیمیش، روتک و ماشکید که هر یک به نحوی در آبادی مناطق سیب، سوران، زابلی و شهر سراوان نقش دارند.رودخانه ماشکید دارای تالاب‌ها و نیزارهای بسیاری است که پس از کاهش شدت سیلاب آب زلال و صافی تا مدت‌ها در آن جاری می‌گردد.
قابل‌ذکر است که پس از هر بارندگی رودخانه‌های فصلی دیگری از شمس‌آباد تا زابلی وسوران و شمال هیذوچ وبم پشت نیز به این رودخانه ملحق می‌شوند.
آدرس: از کوههای بیرگ در ۹۸ کیلومتری غرب سراوان سرچشمه میگیرد.
۶۲. کوه تفتان
تَفتان نام یک آتشفشان نیمه فعال ایران است. این کوه در منطقه جنوب شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان، سرحد بلوچستان در شهرستان خاش قرار گرفته‌است و با ارتفاع ۳٬۹۴۱ متر از سطح دریا کوه بلند و دارای قلل متعددی محسوب میشود. قله آتشفشانی این کوه چهل تن نام دارد که در فاصله ۳۸۰ کیلومتری خط مستقیم شمال دریای مکران واقع شده‌است و فاصله مستقیم آن تا زاهدان ۱۰۰ کیلومتر است. از سه دهانه آتشفشانی این کوه همواره بخار گوگرد خارج میشود. در ورودی حفره‌های آتشفشانی تخته‌های گوگردی خالص به وفور دیده می‌شوند. این قله دارای دو شاخک است؛ یکی در شمال که مرتفع‌تر است و زیارت نام دارد و دیگری شاخک جنوبی آن که کوتاه‌تر است و ماده کوه نامیده میشود. از سمت شمال شرقی به این قله صُبَح کوه و از طرف غرب به آن نر کوه می‌گویند. نزدیکترین شهر به تفتان خاش است.
با توجه به سابقه فوران این آتشفشان در ۶٬۹۵۰ سال پیش، و عدم فعالیت مواد مذاب در حال حاضر، این آتشفشان، جزو آتشفشان‌های نیمه‌فعال طبقه‌بندی میشود.
آدرس: شهرستان خاش، کوه تفتان
۶۳. زیارتگاه بی بی دوست
زیارتگاه بی بی دوست زابل بر روی تپه‌ای به همین نام در زابل قرار گرفته است که با زیارتگاه‌های دیگر متفاوت بوده و فقط مخصوص ورود بانوان است.
آدرس: شهرستان زابل، زیارتگاه بی بی دوست
۶۴. باغ خالصه بمپور
این باغ و ساختمانهای داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. باغ تاریخی خالصه بمپور از جمله بناهای زیبا و ارزشمند استان سیستان و بلوچستان است که قدمت آن به اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی می رسد. باغ خالصه و ساختمانهای داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. این باغ بر جای مانده از باغهای خالصه گذشته است که اکنون قسمتی از تاریخ منطقه بمپور را با خود به همراه دارد، چرا که این باغ برای حاکمانی که در مواقع مختلف از زمان اشکانیان تا پهلوی بر قلعه حاکم بودند، دارای اهمیت بسیاری بوده است. بیشترین اهمیت باغ خالصه مربوط به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی که یک ساختمان تقریباً عظیم قسمت حاشیه غربی باغ بنا گردید و تمام غلات و باج و خراجی که از مردم منطقه گرفته می شده، در این انبارها به مساحت حدود ۱۰۰۰ مترمربع ذخیره می شدند. این باغ زیبا با توجه به قدیمی بودن دارای سیستم آبیاری به شیوه جدول کشی بوده که دور تا دور باغ در حال حاضر موجود است. ارتباط تمام شبکه ها به مرکز که به یک حوض به قطر ۹ متر ختم می شوند و درختکاری در کنار این شبکه ها، با درختانی مانند نخل، گز و سدر، زیبایی خاصی را به باغ داده اند. باغ خالصه بمپور در حال حاضر هیچ نشانه ای از آن زیبایی های گذشته را ندارد و به خرابه بدل شده است و بناهای موجود در آن جزو آثار ثبت شده میراث فرهنگی است که مرمت بخشهای از آن آغاز شده است. این بنای ارزشمند به شماره ۲۸۴۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
آدرس: شهرستان بمپور، باغ خالصه بمپور
۶۵. منطقه شکار ممنوع مک سرخ
منطقه شکار ممنوع مک سرخ از مناطق زیبا و دست نخورده استان در ۱۱۰ کیلومتری جنوب غربی زابل و غرب پناهگاه حیات وحش هامون قرار دارد.
پوشش گیاهی آن گز، قیچ، ترات، نی، زیروک، و خارشتر است و حیوان هایی مانند کرکس سیاه، دلیجه، خرگوش، کبک، تیهو، باقرقره، عقاب صحرایی، کفتار، شغال و جبیر در حیات وحش آن زیست می کنند.
آدرس: شهرستان زابل، منطقه شکار ممنوع مک سرخ