کاخ کلات یا کاخ خورشید یا عمارت خورشید، بنایی مربوط به از سده ۷ تا ۱۳ ه.ق است و در داخل شهر کلات واقع شده است این بنا از یادگاری های نادرشاه افشار است که در ادامه به توضیحات در مورد آن میپردازیم.
تاریخچه
کاخ کلات (کاخ خورشید) در سال ۱۱۵۱ هـ. ق، به دستور نادرشاه افشار جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات (نادر دژ) ساخته شده است. کلات به معنی قلعه و برج و بارو است (قبل از اسلام تقریباً تمامی شهرها را به شکل کلات می‌ساختند که در آن‌ها مسئله نظام طبقاتی رعایت می‌شده‌است. این طبقات اجتماعی پیشتر سه طبقه بوده که بعدها به چهارطبقه تبدیل شده‌است که شامل ارتشداران موبدان استریوشان و صنعتگران بوده‌است این‌ها هر کدام در شهر جای خود را داشتند).
این بنا مربوط به سال‌های آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار میباشد. عملیات ساخت کاخ در تمام طول پادشاهی ادامه داشته و حتی تا آخرین سال‌های حیات نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده، زیرا کتیبه ثلث بسیار زیبای «سوره نباء» که در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همین تاریخ اشاره دارد.
معماری
معماری این کاخ ترکیبی از هنر معماری هندی ها و ایرانیها است. نادر شاه از مصالح زیادی برای درست کردن این کاخ استفاده کرد که از هند آورده شده بودند. همچنین برخی از معماران هندی نیز برای درست کردن این کاخ مشارکت داشتند.
هنگامی که نادر شاه به قدرت رسید، خارجی ها بر ایران حکمرانی می کردند اما نادر شاه بین مردم و سربازان، در داخل و خارج از ایران که از کشور تبعید شده بودند اتحاد ایجاد کرد. بر روی دیوارهای این کاخ شکل هایی از میوه ها وجود دارد که این نقش و نگارها هنر معماران هندی را نشان می دهد.
این کاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد که شامل ۳ طبقه است که طبقه اول یا زیرین آن بخش بسیار هولناکی است، چرا که از آن برای زندانی کردن مجرمان استفاده می شد. طبقه دوم شامل تالاری بزرگ و اتاق هایی می شود که با طلا تزئین شده اند. همچنین کتیبه ای درباره تاریخ و زمان مرگ نادر شاه وجود دارد که به عقیده برخی نادر شاه برای خودش ساخته است. طبقه سوم مانند یک استوانه است که شامل ۶۶ ستون کوچک می شود. ارتفاع این کاخ ۲۵ متر بود که متاسفانه به دلیل تخریب اکنون به ۲۰ متر کاهش یافته است. زیرزمین کاخ به شکل هشت ضلعی است که به چهار ردیف پله متصل است. این کاخ مجموعا دارای ۱۲ اتاق است که داخل هراتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می‌شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت.
در وسط این بنای هشت ضلعی، برج استوانهای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده‌است. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره‌دار ساختمان است که در آن معماری معماری گورکانی – هندی به چشم می‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزئین شده‌اند. در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده است.
چگونه به آنجا بروم؟
برای رسیدن به باغ خورشید شما باید ۱۵۰ کیلومتر از جاده کلات را طی کنید، سپس یک دو راهی در پیش دارید که یکی از کلات به درگز رفته و دیگری به کلات نادر ختم می شود که از جاده دوم می توانید به کاخ خورشید برسید.
آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان مشهد، کلات نادری، کاخ خورشید