کشور پهناور ایران محل بسیاری از «ترین»های جهان است. ترین‌هایی در تاریخ، هنر، صنعت، اقتصاد، گردشگری، سلامت و آب و هوا که در بسیاری موارد نشان از عظمت و قدمت ایران در پهنه وسیع جهان دارد. با ما همراه باشید تا با تعدادی از «ترین»های ایران آشنا شویم.
قدمت بالای این آب و خاک باعث شده تا در طول تاریخ آثار و بناهای بسیار ارزنده‌ای در این سرزمین ساخته شود. اثاری که بسیاری از آنها به عنوان برترین ها در جهان شناخته شده و هر ساله گردشگران بسیاری برای دیدن این آثار راهی ایران می‌شوند. بسیاری از این آثار به عنوان جاذبه‌ای جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
پرسپولیس؛ عظیم ترین سازه سنگی جهان
در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال غربی شیراز، بر بلندای تپه‌ای سنگی در دامنه کوه رحمت، یکی از عظیم ترین بناهای خشتی جهان جا خوش کرده است. نخستین بار داریوش هخامنشی از پادشاهان مقتدر ایران دستور ساخت این بنا را در سال ۵۱۸ ق.م صادر کرد.
این بنا بر روی صفه‌ای بالاتر از دشت بنا شد و شامل کاخهای تشریفاتی، خزانه شاهی، کاخهای اختصاصی، برج و باروی حفاظتی و بخش‌های مختلف دیگر است.
در ساخت این بنا تنها از سنگ استفاده شده و سنگها با بست‌های دم چلچله‌ای به یکدیگر متصل شده‌اند.
هیچ گونه ملاتی در ساخت این بنای عظیم به کار نرفته است. از ویژگی‌های این بنا استفاده از نسبت‌های طلایی در هندسه است و این نشان از مهارت بالای معماری در گذشته‌های دور دارد.
این مکان در سال ۱۹۷۹ به تایید کارشناسان یونسکو در فهرست میراث جهانی جای گرفت.
گنبد قابوس؛ بلندترین برج تمام آجری جهان
برج گنبد قابوس یکی از بلندترین و زیباترین شاهکارهای معماری ایران است که در شهر گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد. این بنا در حدود هزار سال پیش به دستور یکی از پادشاهان آل زیار در شهر قدیم جرجان (گنبد کاووس فعلی) بنا شد. برج آجری گنبد قابوس حدود ۵۵ متر ارتفاع دارد و بر بلندای تپه‌ای خاکی بنا شده که حدود ۱۵ متر از سطح زمین بالاتر است.
توصیف برخی از معماران مشهور جهان در مورد این برج شنیدنی است. آنها این اثر را بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر معرفی کرده‌اند و همین توصیف به تنهایی شکوه، عظمت و خارق العاده بودن ان را نشان می‌دهد. این میل استوار تنها از آجر ساخته شد و در آن از اسکلت فلزی، بتن آرمه و فولاد خبری نیست.
همین سازه آجری در طول تاریخ توانسته بدون کوچکترین آسیبی زلزله‌های مهیبی را از سر بگذراند و کوچکترین خدشه‌ای بر پیکر آن وارد نشود.
میل راهنما، آرامگاه، بنای یادبود و کاربری نجومی، ویژگیهایی است که به این سازه بلند آجری نسبت می‌دهند. این اثر شگفت انگیز نیز در زمره میراث جهانی یونسکو جای دارد.
غار اسپهبد خورشید؛ بلندترین طاق طبیعی جهان
غار اسپهبد خورشید یکی از زیباترین جاذبه‌های استان مازندران است که در محور سوادکوه و در ناحیه دو آب قرار دارد. این غار در مسیر قلعه کنگلو قرار گرفته و به کرکیل دژ، لاب کمر و طاق عایشه نیز شهرت دارد.
دهانه این غار یکی از عظیم‌ترین دهانه‌های غار طبیعی در دنیاست. درون غار تالار بیضی شکل و اتاقکهایی وجود دارد که قدمت آنها به دوره ساسانیان می‌رسد.
این غار داستان تراژیک غمباری دارد. بر طبق روایتها این مکان در گذشته پناهگاه زنان و فرزندان اسپهبد خورشید، حاکم طبرستان بود. در زمان حمله اعراب او به جنگ می‌رود و این غار توسط اعراب محاصره می‌شود. اعراب پس از دو سال و هفت ماه چون راهی به دورن غار نمی یابند با مسموم کردن آب اشامیدنی باعث مرگ همه افراد می‌شوند و به این ترتیب حاکمیت دودمانهای گاوباره و قارن پایان می‌یابد.
بازار تبریز؛ بزرگترین سازه آجری و به هم پیوسته جهان
بازار تبریز یکی از جاذبه‌های بسیار ارزشمند شهر تبریز است که با مساحتی در حدود یک کیلومتر مربع بزرگترین و مهمترین بازار سرپوشیده جهان محسوب می‌شود.
این بازار از بخش‌های مختلفی چون دالان، تیمچه، سراف و کاروانسراهای مختلفی تشکیل شده است. بازار تبریز در گذشته در مسیر چهار راه ابریشم قرار داشت و روزانه کاروان های بسیار زیادی از نقاط مختلف جهان در آن داد و ستد می‌کردند.
این اثر ماندگار طی سالها دچار آسیب شد و مجددا بازسازی شد. این بازار بزرگترین سازه آجری سقف دار به هم پیوسته جهان است. نام بازار تبریز نیز در کنار دیگر آثار شاخص ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو خودنمایی می‌کند.
بزرگترین سد قوسی جهان
در شهرستان طبس و در دره مرتضی علی، سدی تاریخی قرار دارد که به مدت نیم قرن، به عنوان بزرگترین سد قوسی جهان شناخته می‌شد. این سد از سنگ و ساروج ساخته شده و در بازسازی های بعدی از آجر در ساخت آن استفاده شد.
با وجود زلزله شدید طبس این سد استوار بر جای خود باقی ماند. شکل قوسی آن باعث می‌شد تا مقاومت بیشتری در مقابل فشارهای ناگهانی چون سیل و زلزله داشته باشد.
قنات قصبه؛ قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین کاریز جهان
کاریز قصبه یکی از شگفت‌انگیزترین قناتهای جهان است که در شهر گناباد قرار دارد. تاریخ ساخت آن به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد. این شاهکار آبی به قدری عجیب است که داستانها و افسانههای بسیاری در مورد آن نقل می‌شود. این قنات دو شاخه اصلی و شش شاخه فرعی دارد. طول آن بیش از ۳۳ کیلومتر و عمق مادر چاه آن ۳۵۰ متر است. نام این کاریز نیز به عنوان اثری جهانی در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسیده است.
چاله مرکزی لوت؛ گرم ترین نقطه زمین
هر ساله توسط ناسا گرم ترین نقطه بر روی کره زمین مشخص می‌شود. از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ گرم ترین نقطه بر روی کره زمین در دشت لوت شناسایی شد.
چاله لوت در سال ۲۰۰۵ با ثبت دمای ۷۰/۷ درجه سانتیگراد از سوی ناسا گرم ترین نقطه کره زمین شناخته شد. رنگ تیره خاک یکی از اصلی ترین دلایل گرمای بالا در این منطقه است. دشت لوت در محدوده بین استان های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان قرار گرفته و سرشار از شگفتی ها است.
غار نمکدان؛ طولانی ترین غار نمکی جهان
یکی از ویژگی‌های جزیره قشم، داشتن طولانی ترین غار نمکی جهان به طول ۶۵۸۰ متر است. نام این غار را نمکدان گذاشتند. تا پیش از این، غار نمکی سدام در فلسطین با طول ۵۶۸۵ متر رکورد دار طولانی ترین غار نمکی در جهان بود. نمکهای این غار از مرغوبترین نمک‌ها برای مصارف پزشکی است. سقف این غار پوشیده از بلورها و قندیلهای نمکین است و از کف غار نیز جریانهایی از آب نمک عبور می‌کند. رودها و قندیلهای نمکی مناظر خارق العاده‌ای در این غار ایجاد کرده‌اند.
طبق تحقیقات انجام شده سن نمک های این غار به ۵۷۰ میلیون سال پیش بازمی‌گردد.
کانی بل؛ رودی که کوتاهترین رود جهان بود!
کانی بل یا چشمه بل یکی از پر آب ترین و کوتاهترین رودهای جهان است که از میان کوه زاگرس می‌جوشد و در غرب ایران جریان دارد. از این چشمه در هر ثانیه سه هزار لیتر آب خارج می‌شود و پس از طی نمودن مسافتی حدود ۱۵ متر به رودخانه سیروان می‌ریزد آب این رودخانه یکی از پاکترین و زلال ترین آبهای معدنی ایران است.
با ساخت سد داریان این چشمه به زیر آب می‌رفت که طی طرح نجات بخشی، مسیر طبیعی آب چشمه مسدود شد و آب با ارتفاعی حدود ۱۱۰ متر بالاتر از تراز مظهر اولیه خارج شد و به این شکل این چشمه از خطر نابودی نجات یافت.
قینرجه؛ داغ ترین چشمه جهان
در دامنه‌های سبلان در استان اردبیل و در جنوب غربی مشکین شهر چشمه‌ای از دل زمین می‌جوشد که به عنوان داغ ترین آبگرم جهان شهرت یافته است. چشمه آب معدنی قینرجه با خواص درمانی فوق العاده، یکی از شگفت انگیز‌ترین پدیده‌های طبیعی است که دمای اب آن ۸۶ درجه سانتی گراد اندازه گیری شده است.
گرمای زیاد این آب باعث شده تا برای متعادل کردن دما مقداری از آب خنک رودخانه سبلان را با آن ترکیب کنند و در استخری برای شنا جمع آوری کنند.این چشمه داغترین چشمه کلریدی جهان است و سه دهانه دارد. منطقه گردشگری قینرجه یکی از مناطق نمونه گردشگری در مشکین شهر است و آبشار بسیار زیبایی نیز در نزدیکی آن جاری است که این منطقه را تفرجگاهی دلپذیر تبدیل کرده است.
سلطانیه؛ بزرگترین گنبد آجری جهان
گنبد سلطانیه زنجان یکی از بزرگترین گنبدهای جهان و بزرگترین گنبد تمام آجری جهان است. این شاهکار معماری در سال ۷۰۳ هجری قمری به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شد. هدف وی از ساخت این بنا انتقال پیکر امام حسین و امام علی (ع) به این مکان بود که در این تصمیم موفق نشد و سرانجام این مکان به آرامگاه خودش تبدیل شد.
گنبد این بنا دارای ارتفاع ۴۸/۵ متر و قطر دهانه آن ۲۵/۵ متر می‌باشد و یکی از کهنترین گنبدهای دو پوش ایران است. این بنا هشت در و هشت مناره دارد که از هشت در بهشت الگو گرفته شده است. گنبد باشکوه سلطانیه نزدیک به زنجان قرار دارد و در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته است.
قدیمی‌ترین پل استوار جهان
یکی از کهن ترین پلهای ایران پلی است متعلق به دوره ساسانی که شرق و غرب شهر دزفول را به هم مرتبط کرده و پس از قرنها، همچنان مورد استفاده است. در دوره ساسانی، شاپور با استفاده از هفتاد هزار اسیر رومی این پل را بر روی رودخانه دز بنا کرد. این پل ۱۴ دهانه دارد و در دوره‌های مختلف تاریخی چون صفوی، قاجار و پهلوی بازسازی شد اما پی و پایه‌های آن همچنان متعلق به دوره ساسانیان است. این پل از معدود پل های موجود در دنیاست که با عمری در حدود ۱۷۰۰ سال همچنان پابرجاست و عبور و مرور افراد پیاده از روی آن امکان پذیر است.
یزد؛ بزرگ ترین بافت خشتی جهان
یزد، شهر بادگیرها، اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان است که گسترده ترین بافت تاریخی ایران را نیز داراست. پیشینه این شهر به پیش از اسلام بازمی‌گردد. بسیاری از تاریخ نویسان از این شهر به عنوان امن ترین شهر ایران یاد کرده‌اند.
یزد به دلیل وسعت و یکپارچگی، حفظ اصالت تاریخی، استفاده از کمترین میزان انرژی در تولید بناهای خشتی، هماهنگی کامل با اقلیم کویری و استفاده از مواد و مصالح بومی در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. شهر یزد به تنهایی چندین «ترین» را در خود دارد که به معرفی آنها خواهیم پرداخت.
نارین قلعه؛ قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در ایران
در شهر باستانی میبد و بر بلندای تپه‌ای کهن قلعه‌ای به نام کهندژ یا نارین قلعه وجود دارد که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بناهای ساخته شده از خشت در دنیا شهرت دارد. تاریخ دقیق احداث این قلعه به درستی مشخص نیست. اما بسیاری از محققان بر اساس شواهد و آثار به دست آمده قدمت سکونت در آن را حدود سه الی چهار هزار سال پیش از میلاد برآورد کرده‌اند که می‌توان آن را کهنترین ارگ حکومتی در ایران و یا شاید جهان دانست.
پیشینه طولانی آن باعث شده تا داستانهایی اساطیری در مورد آن روایت شود. از ویژگی های قابل توجه این قلعه وجود راههای زیر زمینی است که طبق گفته‌ها هرگز توسط متجاوزی شناسایی و فتح نشده است. برخی از محققین معتقدند این قلعه روی زمینی بکر ساخته نشده و آثار و بناهای قدیمی‌تری بر روی تپه‌ای که احداث شده وجود دارد. در دوران اسلامی نیز این قلعه مورد استفاده بوده و تغییراتی در آن صورت گرفته است.
بلندترین مناره‌های ایران و جهان
مسجد جامع کبیر یزد یکی از باشکوه ترین مساجد ایران است که بر روی یک آتشکده ساسانی بنا شد. سر در رفیع این مسجد متعلق به دوره شاهرخ تیموری است.
این بنا از نظر کاشیکاریهای زیبا، سردر بلند، کتیبه، مناره‌های رفیع و خوابیدگی گنبد از شاهکاری معماری قرن نهم هجری به حساب می‌آید. مناره این مسجد یکی از بلندترین مناره‌های ایران و جهان است که طول آن ۵۲ متر و قطر آن هشت متر است. به باور بسیاری از یزدیان برای خاک کاشی و مصالح از خاک کربلا و گلاب استفاده شده است. گنبد این بنا دو پوسته بوده و به شیوه آذری بنا شده است.
سرو ابرکوه، پیرترین موجود زنده
یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری ایران که هر ساله افراد بسیاری را روانه استان یزد می‌کند سرو ابرکوه نام دارد. این درخت یکی از کهنسال‌ترین موجودات زنده جهان است که طبق روایتها توسط زرتشت پیامبر کاشته شد و از عمر آن حدود ۴۵۰۰ سال می‌گذرد. محیط تنه این درخت یازده و نیم متر و ارتفاع آن حدود ۲۵ تا ۲۸ متر است. این پیر سبز بعد از هزاران سال همچنان بارور می‌شود.
باغ دولت آباد، بلندترین بادگیر جهان
بادگیرها برج هایی بلند هستند که در شهرهای کویری بر بالای خانه‌ها ساخته می‌شدند و علاوه بر تهویه کردن هوای داخل خانه در خنک کردن هوا در تابستان نقش بسزایی داشتند. بادگیرها یکی از زیباترین عناصر معماری هستند که تعداد بسیار زیادی از آنها را در بافت قدمی شهر یزد می‌توان دید.
بلندترین بادگیر ایران در باغ دولت آباد یزد قرار دارد. این بادگیر از زیباترین بادگیرهایی است که در دوره زند و قاجار ساخته شد و با عمری در حدود ۲۷۰ سال به عنوان بلندترین بادگیر جهان شناخته شده است. این بادگیر ۳۳ متر طول دارد و به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. باد پس از برخورد به اضلاع مختلف این بادگیر به سرعت به پایین هدایت شده و پس از گذر از سطح حوضچه‌ای که در زیر بادگیر قرار دارد باعث تهویه و خنک شدن فضای داخلی می‌شود. محمد تقی خان یزدی منسوب به خان بزرگ دستور ساخت این اثر ماندگار را داده است.
کاریز زارچ؛ طولانی ترین قنات جهان
طولانی ترین قنات جهان نیز در ایران قرار دارد. قنات زارچ یکی از دیگر از کاریزهای عجیب ایران است که در استان یزد قرار دارد. طول این قنات حدود ۱۰۰ کیلومتر است و به عنوان یکی از طولانی‌ترین قناتهای ایران و جهان شناخته شده است.
پازیریک؛ کهنترین فرش جهان
کشور ایران در سال ۲۰۱۷ به عنوان بزرگترین صادرکننده فرش دستباف جهان شناخته شد. فرش دستباف ایران از گذشته‌های دور معروف بوده و کهنترین فرش جهان که پازیریک نام دارد بر اساس شواهد محصول هنر ایرانیان است. این قالیچه زیبا در گور یخ زده یکی از فرمانروایان سکایی در دره‌ای به نام پازیریک در محدوده کشور روسیه پیدا شد. این قالی از جنس پشم بوده و رنگهایی زنده دارد. نقوش روی این قالی شامل آهوهایی در حال چرا و سوارکاران و نقش جانوران افسانه‌ای با سر عقاب و تن شیر است.
ساختار فرش و نگاره‌های آن شباهت زیادی به نگاره‌های تخت جمشید دارد. نخستین بار باستان شناسی روس به نام سرگی رودنکو این قالی را پیدا کرد. این اثر امروزه در موزه آرمیتاز سن پترزبورگ نگهداری می‌شود و نمونه مشابه آن در موزه فرش ایران در معرض نمایش قرار دارد.
کهن ترین انیمیشن جهان
کهنترین انیمیشن دنیا نقش بزی در حال پرش است که در پنج فریم بر روی جامی سفالین نقاشی شده است. این انیمیشن که قدمت آن به پنج هزار سال پیش می‌رسد از گوری در شهر سوخته در سیستان و بلوچستان به دست آمد. هنرمندان با قرار دادن این تصاویر کنار هم موفق شدند فیلمی بیست ثانیه‌ای از کهنترین انیمیشن جهان تهیه کنند. این جام سفالین که هنرمند آن را بوم نقاشی خود قرار داده در موزه ملی ایران در معرض دید مشتاقان است.
تقویم جلالی؛ دقیق ترین گاهشمار جهان
تقویم جلالی بنا به گفته تعدادی از اختر شناسان دقیق ترین گاهشمار جهان است. این گاهشمار در مقابل تقویم اروپایی که هر ۲۵۰۰ سال یک روز خطا دارد، هر ده هزار سال یک ثانیه خطا دارد. به دستور سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی تعدادی از اختر شناسان مامور تعیین و محاسبه دقیق سال خورشیدی شدند و دقیق ترین گاهشمار جهان را پدید آوردند. خازنی، اسفزاری، لوکری، معموری، واسطی و بیهقی تعدادی از این دانشمندان بودند. اما مشهور ترین آنها کسی نبود به جز عمربن خیام نیشابوری که علاوه بر نجوم در ریاضی، علوم ادبی، دینی و تاریخی نیز از سرآمدان زمان خود به حساب می‌آمد.
فیروزه ایران؛ بهترین فیروزه جهان
فیروزه ایران بهترین و مرغوبترین نوع این سنگ قیمتی در دنیاست و منبع اصلی فیروزه آسیایی کشور ایران است. در شمال آفریقا، استرالیا، سیبری و جنوب غربی آفریقا معادنی از این سنگ با ارزش وجود دارد اما فیروزه ایران به دلیل درخشندگی و تلالو از جایگاه بالاتری نسبت به دیگر فیروه‌های جهان برخوردار است. قدیمی‌ترین معادن فیروزه در ایران در شهر نیشابور قرار دارد که برخی از محققان عمر آنها را را بالغ بر ده هزار سال می‌دانند.
در دامغان، شهر بابک و خراسان جنوبی نیز معادنی از فیرزوه پیدا شده است. اما استخراج این سنگ گرانبها در حال حاضر از نیشابور و بخش هایی از شهر بابک انجام می‌شود. این سنگ گران بها دو نوع صاف و رگه دار دارد که نوع صاف ان طرفداران بسیاری در ایران دارد.
مرگبارترین بوران جهان
شاید جالب باشد اگر بدانیم مرگبارترین بوران دنیا در گینس به نام ایران ثبت شده است. این بوران که در دی ماه سال ۱۳۵۰ روی داد به مدت یک هفته به صورت مداوم برف بارید و ارتفاع برف در برخی مناطق به هشت متر رسید. برف آن سال به یکی از پر تلفات ترین بورانهای تاریخ تبدیل شد و بارش برف ۴۰۰۰ قربانی گرفت. به گفته محققین بیش از ۲۰۰ روستا در زیر برف مدفون و برای همیشه محو شدند. طبق منابع موجود در این کولاک سهمگین، روستاهای بسیاری مدفون شدند، افراد زیادی جان باختند، قطاری با همه سرنشینانش به زیر برف رفت و حتی حیوانات وحشی نیز از پناهگاههای خود خارج شده و بر ترس مردم اضافه کردند.
خاویار ایران؛ بهترین خاویار دنیا
خاویار یکی از لذیذترین و گرانترین غذاهای دنیاست که از نوعی ماهی به نام خاویار تهیه می‌شود. مهمترین زیستگاه ماهیان خاویاری در جنوب دریای خزر یعنی کشور ایران است. بیش از نود درصد خاویار جهان از دریای خزر تامین می‌شود. معروفترین خاویار ایران خاویار بولگا است که به الماس ایرانی شهرت دارد.
درفش شهداد؛ قدیمی ترین پرچم جهان
کهنترین پرچم جهان، پرچمی فلزی است که از منطقه شهداد در استان کرمان بدست آمد. این پرچم به درفش شهداد شهرت دارد و ابعاد آن ۲۳ در۲۳ سانتی متر است و نقش روی ان راوی یکی از افسانههای کهن ایرانی است.
بر بالای دسته برنزی پرچم، عقابی نصب شده است. نخل، انسانی نشسته بر صندلی با خدمتکارانی پیرامونش، شیر، خورشید، گاو کوهاندار و سایر عناصر طبیعی از نقوش به کار رفته بر روی این پرچم است.
درفش شهداد در گذشته درخششی فلزی داشته که نور آفتاب را بازمی‌تابانده است. این درفش متعلق به سه هزار سال قبل از میلاد است و در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.