آرامگاه عمر خیام پربازدیدترین جاذبه گردشگری نیشابور و نمونهٔ برجستهٔ معماری نوین ایرانی است که طراح آن هوشنگ سیحون بود و آن را در ۶ شهریور ۱۳۴۱ به اتمام رساند. طرح آرامگاه برگرفته از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام است که بر هر سه ریاضی‌دان،اخترشناس و شاعر بودنِ خیام استوار است و سازه‌های پیرامون آرامگاه، به پیشهٔ پدری خیام (خیمه‌دوزی) رویکرد دارد. ارتفاع آرامگاه ۲۲ متر بوده و پیکربندی‌اش بتنی با هستهٔ فلزی است. این بنا در باغی در حومهٔ شهر نیشابور قرار دارد که آرامگاه و مسجد محمد محروق نیز در آن بوده که به‌عنوان یک امامزاده نزد مسلمانان شیعه گرامی داشته می‌شود.
تاریخچه
خیام، فیلسوف، ستاره شناس، ریاضی دان، رباعی سرای عاشق ایران و ایرانی، در هفتاد سال حیاتش، زندگی ساده و مملو از علم و دانشی را همراه با گوشه گیری برای خود بر گزیده بود. از زمان فوت خیام در سال ۵۱۰ خورشیدی تا سال ۱۳۳۵، بنای آرامگاه او خرابه مانندی بیش نبود، تا آنکه مهندس هوشنگ سیحون که در آن زمان ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی به همراهی حسین جودت بود، آرامگاه را از مکان قبلی (چسبیده به امامزاده محروق) به مکان فعلی انتقال داد. سیحون درباره ساخت این آرامگاه می نویسد: “شنیده بودم که خیام گفته بود گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل افشانی کند. بنابراین بنای یادبود باید طوری ساخته می شد که باز باشد و این خواسته خیام انجام شود.” هم اکنون بنا در میان درختان کاج تنومند و زردآلو قرار دارد،
معماری آرامگاه خیام
این بنا ۱۰ پایه دارد، عدد ۱۰ اولین عدد دورقمی ریاضی و پایه ی اصلی اعداد است. از هر پایه دو تیغه مورب به صورت مارپیچ به سمت بالا می رود تا با یکدیگر تلاقی کنند، سقف بنا را بسازند و از سمت دیگر فرود آیند که خود یکی از اشکال پیچیده ریاضی است.
این شکل هندسی و عدد ۱۰ هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است. بر خورد تیغه ها با یکدیگر، فضاهایی پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره هایی درهم را به وجود می آورد که از لا به لای آنها آسمان آبی نیشابور پیدا است و به تدریج به طرف نوک گنبد، ستاره ها کوچکتر می شوند و درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می کند. این ستاره ها و نقش آسمان، اشاره به شخصیت منجم خیام دارند.
و اما برخورد تیغه ها با هم، ده لوزی بزرگ می سازند که با کاشی کاری هایی به خط نستعلیق شکسته و به روش خطاطان بزرگی مثل میرعماد، به شکل انتزاعی و مدرن از رباعیات خیام پر شده اند. از آنجا که شکسته نستعلیق خطی کاملا ایرانی است، ایرانی دوست بودن شاعر در بنا لحاظ شده است.
رباعیات را استاد جلال همایی انتخاب کرد و زیبا نویسی ها توسط مرتضی عبدالرسولی انجام شد.
در کنار آرامگاه، ۷ خیمه سنگی وجود دارد که در زیر هرکدام یک حوض آب با کاشی فیروزه‌ای رنگ ساخته شده است.
آرامگاه حکیم عمر خیام در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت گردید.
موزه خیام در نزدیکی آرامگاه قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۷۶ ساخته شده و در ۱۳۷۹ افتتاح گردید که در آن میتوانید ظروف مختلف سفالی یا فلزی، ابزار نجوم و نسوخ خطی مختلفی را ببینید.
بزرگداشت خیام
۲۸ اردیبهشت ماه بزرگداشت حکیم عمر خیام ,همه ساله چنین روزی به عنوان روز بزرگداشت حکیم عمر خیام گرامی داشته می شود و شهر نیشابور در این روز پذیرای گردشگران زیادی می باشد. عمر خیام از شناخته شده ترین افراد ایرانی در جهان است و طرفداران زیادی دارد.
چگونه به آرامگاه خیام بروم؟
برای دسترسی به این آرامگاه ابتدا به انتهای بلوار جمهوری در شرق نیشابور رفته و سپس در سمت راست زیرگذری وجود دارد که از آن عبور کرده و با ادامه مسیر به میدان فضل میرسید.در سمت جنوب غربی میدان مسیری است که به افلاک نما ختم می شود بعد از پارک افلاک نما دوراهی وجود دارد که مسیر سمت چپ آن شما را به باغی که آرامگاه خیام در آن وجود دارد میرساند.
آدرس: ایران، استان خراسان رضوی، شهرستان نیشابور، آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری