ازدواج در فرهنگ ایران باستان

در سرزمین ما، خانواده از نهادهای مقدس به شمار می‌آید که از ارزش والایی برخوردار است. در زمانی که زن ربایی یا خرید زن در فرهنگ های هندی یا اروپایی معمول بود، ایرانیان باستان ازدواج را امری مقدس میشمردند. وجود ایزد بانوانی چون آناهیتا و اشی و نقش آنان در تفکرات ایرانی اهمیت خانواده را بیشتر می‌نمایاند.

آناهیتا با صفات نیرومندی، زیبایی و خردمندی، به صورت ایزد بانوی عشق و باروری نیز در می‌آید، زیرا چشمه حیات از وجود او می‌جوشد و بدین گونه «مادر خدا»‌ نیز می‌شود. و اشی نماد توانگری و بخشش، ایزد بانویی است که پیشرفت و آسایش به خانه‌ها می‌برد و خرد و خواسته می‌بخشد.

ازدواج در فرهنگ ایران باستان، تساوی مرد و زن را نشان میداد تا جایی که شاهان ایرانی نیز در دوره‌‌های شکوه تمدن هخامنشی یا ساسانی نیز مردم را به این امر تشویق میکردند.

اقسام ازدواج در ایران باستان

در ایران باستان، زن و مرد به ۵ صورت با یکدیگر ازدواج میکردند که از آنها به صورت زیر نام میبریم.

۱. پادشاه زن: این ازدواج در زمانی صورت میگیرد که دختر پس از رسیدن به سن بلوغ، با موافقت پدر و مادرش ازدواج میکرد و از کاملترین حقوق و مزایای زندگی زناشویی برخوردار میشد.

۲. چاکر زن: این مورد به حالتی گفته میشود که زنی بیوه به عقد مرد دیگری در می‌آمد. با زندگی در خانه شوهر دوم خود نیز از حقوق و مزایای پادشاه زن بزخوردار میشد، اما پس از مرگش، آیین کفن و دفن تا سی روز توسط شوهر دوم و بستگانش برگذار میگشت، اما بعد از سی روز، هزینه‌های مراسم به عهده‌‌ بستگان شوهر اولش بود، چرا که بر این باور داشتند زن پس از مرگ از آن شوهر اول خود میباشد.

۳. ایوک زن: این نوع ازدواج زمانی اتفاق می‌افتاد که مردی دختر داشت و فرزند پسر نمیداشت و ازدواج تنها دخترش یا کوچکترین دختر خود تحت عنوان ایوک زن خوانده میشد. رسم بر این بود که اولین پسر تولد یافته از این ازدواج به فرزندی پدر دختر در می‌آمده و به جای نام پدرش، نام پدر دختر را بعد از نامش می‌آوردند.

۴. ستر زن: زمانی که فرد بالغی در میگذشت، پدر، مادر و یا خویشان این فرد موظف بودند که به خرج خود و به یاد فرد در گذشته، دختری را به ازدواج پسری در می‌آورند. شرط این نوع ازدواج آن بود که دختر و پسر متعهد می‌شدند که در آینده یکی از پسران خود را به فرزند خواندگی فرد درگذشته بدون زن و فرزند درآورند.

۵. خودسر زن: اگر دختر و پسر بر خلاف میل باطنی والدین خود خواستار ازدواج با یکدیگر بودند، ازدواج آنها منع قانونی نداشت و به عنوان خودرای زن ثبت میشده که در آن، دختر از ارث محروم میشد، مگر اینکه والدینش به خواست خود چیزی به میدادند یا وصیت مینمودند که بدهند.

سفره عقد

به جشن عروسی در ایران باستان سور میگفتند که در آن عروس لباسی سبز میپوشیده و داماد نیز عرقچین سبز بر سر و روی شانه‌ی راست او چادر شب یا دستمال سبز انداخته میشده است. در پشت سر داماد، برادر یا یکی از بستگان نزدیک او می‌ایستاده و در دست یا سینی کوچک، یک دستمال سبز، انار شیرین، تخم مرغ، قیچی و یا نقل، شیرینی و آویشن به همراه نخ و سوزن بالای سر داماد نگه میداشته یا در سفره عقد قرار میداده است.

سفره عقد شامل مواردی چون نگاره اشو زرتشت، کتاب اوستا، کشتی باز نشده، شمع، لاله، چراغ روشن، گلدان گل و سرو، قند سبز، انار شیرین، نقل و شیرینی، یک عدد تخم مرغ، یک عدد شیرینی، یک عدد قیچی، یک ظرف کوچک آویشن مخلوط با برنج و سنجد، نخ و سوزن سبز، گلاب، آیینه و لورک عروسی بوده است.

۱. کتاب اوستا

جهت تابعیت دینی فرزندان بعد از والدین از دین استفاده میشده است.

۲. قند سبز

نشان سبز بختی و شیرین کامی است که بعد از عقد، به موبدی که خطبه عقد را میخوانده میداده‌اند.

۳. چادر شب یا شال سبز

بر روی شانه داماد یا سفره عقد می‌انداخته‌اند که نشانه این است خرج زندگی بعد از آن بر عهده داماد است.

۴. تخم مرغ

به معنای این است همه اختیاراتی که پدر و مادر عروس و داماد درحق فرزندانشان داشته اند را از خود سلب کرده و به یک تخم مرغ مصالحه کرده و آن را بیرون می اندازند و از آن به بعد درصورتی که از آنها خواسته شود راهنمایی خواهند کرد ولی زوج جوان را مجبورنمی کنند که مطابق میل ایشان رفتارکنند.

۵. انار شیرین

نشانه شیرین کامی و فرزندان زیاد است.

۶. برگ آویشن مخلوط با برنج، سنجد و نقل

نقل نشانه شیرین کامی، برنج نشانه برکت، سنجد محرک عشق و دلدادگی و آویشن نشانه خوش بویی و سرزندگی است که موبد هنگام خواندن اوستای تندرستی بر سر عروس و داناد میریخته است.

۷. نخ و سوزن

نشانه پیوند و دوختن است. اگر در زندگی زوج رخنه‌ای بوجود آید، با آن بدوزند و نگذارند بزرگتر شود.

۸. قیچی

عروس و داماد نقش دو تیغه قیچی را دارند که با همدلی میتوانند مشکلات را همانند قیچی بریده و حل کنند.