موزه جواهرات ملی

یکی از جذاب ترین موزه های ایران، موزه جواهرات ملی نام دارد که در ساختمان بانک مرکزی ایران در خیابان فردوسی تهران قرار گرفته است و شما میتوانید از جواهرات سلطنتی در دوره های مختلف در این موزه بازدید کنید. با درناتریپ جهت آشنایی کامل از موزه جواهرات ملی همراه باشید.

تاریخچه

در گذشته و تا قبل از دوره صفویه چیزی به عنوان جمع آوری جواهرات و اشیای قیمتی مفهومی نداشت که در دوره صفوی، پادشاهان سفرایی به کشورهای مقابل ارسال کردند تا به خرید و جمع آوری اشیای قیمتی بپردازند. در دوره حمله افغان ها، بسیاری از جواهرات ایران غارت شد که با روی آمدن نادر شاه افشار، این جواهرات از افغانستان به ایران بازگشت و جواهرات دیگری از هند طی لشکرکشی های نادرشاه به هند به ایران آورده شد.

در دوران قاجار جواهرات گردآوری و بخشی از آن‌ها بر تاج کیانی و کره جواهر نشان و تخت نادری سوار و مرصع گردید و در کاخ گلستان نگهداری می‌شد. با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی، جواهرات سلطنتی به زیرزمین کاخ مرمر منتقل شده در سال ۱۳۱۶ و پس از تکمیل ساختمان بانک ملی ایران قسمت عمده این جواهرات به موزه بانک ملّی منتقل و پشتوانه اسکناس گردید. بعدها این جواهرات به عنوان وثیقه دولت بابت بدهی به بانک قرار گرفت. خزانه جدید بانک مرکزی در تپه‌های عباس‌آباد تهران در حال ساخت است.

این خزانه در ساختمان بانک مرکزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده می‌شود. بسیاری از جواهرات سلطنتی ایران از دوره صفوی، دورهٔ افشار، قاجار و پهلوی در این موزه به نمایش گذارده شده‌است. از جمله می‌توان به الماس دریای نور، جقه نادری، تاج فرح پهلوی، تاج کیانی، کره جواهر نشان، تخت طاووس (قاجاری) (تخت خورشید) و تخت نادری اشاره کرد.

جواهرات موجود در این موزه

۱. تاج کیانی

تاج کیانی، تاج پادشاهی در دوره قاجار است که به دستور فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده پادشاهان پس از وی قرار گرفت. با فروپاشی ساسانیان، شاهان ایران دیگر هیچگاه از تاج به این شکل استفاده ننموده بودند و در تمام آن دوران تاج به صورت جقه بوده‌است. عناصر به کار رفته در این تاج الماس، زمرد، یاقوت و مروارید می‌باشد. تاج کیانی هم‌اکنون در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می‌شود.

این تاج سلطنتی که در سال ۱۲۱۲ هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد، از چهار بخش تشکیل شده‌است (از پایین): بخش سربند، بخش مرواریدی، کنگره‌ها، و در بالاترین بخش کلاه مخملی قرمز رنگ آن. قسمت دوم آن توسط ۱۸۰۰ دانه مروارید زمینه‌ای سفید را برای زمردهای سبز رنگ و یاقوتهای لعل سرخ رنگ ایجاد کرده‌است . بدون در نظر گرفتن جقه‌ها، بلندای کلاه ۳۲ سانتی‌متر و پهنای آن ۵.۱۹ سانتی‌متر است.

رضاشاه پس از رسیدن به سلطنت، حاضر نشد که از تاج کیانی (که مخصوص شاهان قاجار بود) برای تاجگذاری استفاده کند. از این رو دستور ساخت تاج پهلوی را داد.

۲. تاج پادشاه پهلوی

این تاج پس از به سلطنت رسیدن رضاخان به دستور وی ساخته شد که به عنوان تاج شخصی خود از آن استفاده کند. بدنهٔ این تاج از طلا و نقره مرصع ساخته شده و در چهار طرف دارای گنگره پله‌پله به سبک شاهان ساسانی است. در میانه و زیر کنگره پیشین تاج، خورشیدی زرین با شعاعهای الماس نشان ٬و تخمه الماس زرد درشت نصب شده‌است و در پشت همین گنگره، جقه پایه دار اسلیمی قرار می‌گیرد که بر پشت آن پر حواصیل نصب می‌شود.

در ساخت این تاج ۳۳۸۰ قطعه الماس جمعاً به وزن ۱۱۴۴ قیراط، ۵ قطعه زمرد جمعاً به وزن ۱۹۹ قیراط و ۲ آنه، ۲ قطعه یاقوت کبود به وزن ۱۹ قیراط و ۳۶۸ حبه مروارید استفاده شده‌است. وزن تاج با احتساب کلاه مخمل داخلی برابر با ۴۴۴ مثقال یا حدود دو کیلو و هشتاد گرم است.

۳. تخت طاووس

تَختِ طاووس که در آغاز «تخت خورشید» نام داشت، یکی از تخت‌های جواهر نشان سلطنتی ایران است که به مباشرت حاجی محمدحسین‌خان صدر اصفهانی (نظام الدوله)، صدر اعظم فتح‌علی‌شاه و به فرمان فتح‌علی‌شاه در سال ۱۲۱۶ هجری قمری توسط جواهرسازان اصفهان ساخته شد.

از سال ۱۲۲۴ قمری، از نخستین شب ازدواج فتح علی شاه با طاووس خانم تاج‌الدوله (که نه ساله بود) بر روی این تخت، تخت به نام وی، تخت طاووس نامیده شد. این تخت هم‌اکنون در موزه جواهرات ملی ایران است.

بنابراین این تخت با تخت طاووسی که نادرشاه افشار به همراه جواهرات کوه نور و دریای نور از نبرد هندوستان با خود به ایران آورد تفاوت دارد. تخت طاووس نادر با مرگ وی توسط غارتگران تخریب و به یغما برده شد.

۴. تخت نادری

تخت نادری نام اریکه سلطنتی است که به دستور فتحعلی شاه قاجار توسط جواهر سازان و صنعتگران ایرانی ساخته شده‌است. این تخت مرصع و میناکاری شده شامل ۲۲ هزار سنگ و جواهر قیمتی است که برای اردوکشی به چمن سلطانیه زنجان در ۹ قطعه مجزا ساخته شد. تخت نادری از نظر شکل و ترکیب و تزیینات زیباتر از تخت طاووس (قاجاری) است. پشت انداز آن با ترنج و جواهرات درشت و خوش رنگش آن را مجلل تر نشان می‌دهد. در دو طرف پشت انداز تخت که مانند دم طاووس چتر زده و در بالا دارای تاجی است، نقش دو اژدهای پیچ خورده یا سمندر قرار دارد که دم آنها به شکل سر عقاب یا طوطی درآمده‌است، و نظیر همین دو اژدها در دو طرف پله اول تخت نیز دیده می‌شود که در این جا دارای پا بود. و به سطح و دیواره پله چسبیده‌اند. در دیواره عمودی پله اول تخت، نقش شیری، برجسته کاری شده که بدن آن همچون پوست پلنگ خالدار و جواهر نشان شده‌است. در دو طرف تخت نیز در داخل ترنج‌های اسلیمی مشبک، نقش دو طوطی میناکاری شده مشاهده می‌گردد. این تخت تنها در مواقع سفر برای پادشاه حمل می‌شد و در بقیه اوقات در خزانه سلطنتی نگهداری می‌شد. تا پیش از تدوین قانون خزانه بانک ملی ایران، این تخت درتالار سلام کاخ گلستان تهران و در کنار تخت طاووس نگهداری می‌شد و پس از آن به موزه جواهرات سلطنتی انتقال یافت. این تخت برای آخرین بار در تاجگذاری محمد رضا شاه پهلوی در چهارم آبان ماه ۱۳۴۶ خورشیدی در تالار سلام کاخ گلستان مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر این اثر گرانبها در موزه جواهرات ملی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نگهداری می‌شود. از این تخت به اشتباه گاهی به عنوان تخت طاووس یاد می‌شود.

این تخت زیبای جواهر نشان و میناکاری شده، در حال حاضر در گنجینه جواهرات ملی ایران در بانک مرکزی نگهداری می‌شود. تخت نادری در دوران قاجار ساخته شد. برخی تصور می‌کنند که چون این تخت، نادری نام دارد پس به احتمال فراوان مربوط به نادرشاه افشار است در صورتی که نادر در زبان فارسی به معنی کمیاب است و این تخت نه به خاطر نادر شاه که به خاطر کمیاب بودن و زیبایی منحصربه‌فردش به این نام شهره شده. این تخت فوق العاده زیبا به فرمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و در بسیاری از نقاشی‌های آن زمان دیده می‌شود. این تخت در کاخ گلستان نگهداری می‌شد ولی بعدها به گنجینه جواهرات سلطنتی بانک مرکزی منتقل شد. این تخت برای آخرین بار در زمان تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی مورد استفاده قرار گرفت.

۵. جقه نادری

جقه نادری که در سده ۱۲ قمری در ایران ساخته شده است، آراسته به الماس و زمرد، که در وسط آن یک تخمه زمرد دامله درشت خوشرنگ نصب شده‌است. در زیر جقه، سه آویز زمرد خوشرنگ امرودی آویخته شده‌است. قسمت بالای جقه، هفت شقه‌است و در دو طرف شقه‌ها نیز دو ریسه و برگ و گل الماس نشان ساخته‌اند و از نوک شقه‌های جقه، دو آویز زمرد بسیار اعلای سعیدی امرودی آویخته شده‌است. در بالای تخمه وسط، هلال الماس نشان و در پایین، در دو سو، شبیه درفش، طبل، لوله توپ و سرنیزه روی زه زین نصب شده‌است. پارچه درفش به سه ردیف یاقوت، الماس و زمرد کمرنگ تقسیم شده‌است. تمام جقه، آراسته به الماس‌های فلامک خوش آب و درشت و ریز است. رضاشاه پهلوی، از جقه مزبور گاهی استفاده می‌کرد. وزن جقه ۳۳ مثقال و ۱۶ نخود است.

۶. کره جواهرنشان

کره جواهرنشان، ۵۱۳۶۶ قطعه جواهر نصب شده بر روی یک کره ۳۴ کیلوگرمی به قطر ۶۶ سانتیمتر، از طلای ناب است.

این کره در سال ۱۲۹۱ ه. ق به دستور ناصرالدین شاه توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی زرونی ماسحیان معروف به ابراهیم زرگرباشی از جواهرات پیاده‌ای که در خزانه موجود بود، ساخته شده است. وزن خالص طلای به کار رفته در این کره ۳۴ کیلوگرم و وزن جواهرات آن ۳۶۵۶ گرم است. تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصب شده، بالغ بر ۵۱۳۶۶ قطعه است.

اقیانوس‌ها و دریاها زمردنشان و آسیا مرصع به یاقوت و لعل، ایران مرصع به الماس، اروپا مرصع به یاقوت، آفریقا مرصع به یاقوت سرخ و کبود و آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا مرصع به یاقوت و لعل است. کشورهای ایران و انگلستان خط استوا به وسیله الماس نشان داده شده و دو حلقه زرین ساده که در روی آن‌ها گل‌های الماس نشان نصب شده، به طور متقاطع کره را در میان گرفته است. پیدا کردن کشورها در آن مشکل است و ظاهراً سازنده، مهارت کافی در نقشه‌کشی نداشته است.

بر روی کره القاب ناصرالدین شاه منبت و الماس نشان شده است. در این کره، کوه دماوند با یاقوت درشتی مشخص و شهر تهران با یاقوت معروفی به نام اورنگ‌زیب نمایان است.

۷. الماس کوه نور

کوه نور (انگلیسی: Koh-i-Noor یا Kōh-i Nūr، تلوگو: కోహినూరు، هندی: कोहिनूर) زمانی بزرگترین الماس دنیا بود.

جلوی تاج ملکه انگلستان؛ الماس کوه نور کمی پایین‌تر از یاقوت سرخ جای دارد.
این الماس در گذشته ۱۸۶٫۰۶۲۵ قیراط معادل ۳۷٫۲۱ گرم وزن داشت که در تراش جدیدی که در سال ۱۸۵۴ بر روی آن خورد، وزنش ۱۰۵٫۶۰۲ قیراط معادل ۲۱٫۶۱ شده‌است.

الماس کوه نور هم‌اکنون بر روی تاج پادشاهی شهبانوی بریتانیا قرار دارد و نسخه بدل آن در برج لندن در بریتانیا به نمایش درآمده است. این الماس زوج الماس معروف دریای نور است و هر دو از قدیمی‌ترین جواهرات شناخته شده در جهان هستند. این الماس درشت سال‌ها میان حاکمان متعدد هند، مغول، افغان، ایرانی و بریتانیایی دست به دست شده‌ است.

دانستن محل و تاریخ واقعی یافتن کوه نور ممکن نیست. آنچه که مسلم است این است که کوه نور نه از معدن بلکه از زیر خاک بستر یک رودخانه بی آب، احتمالاً در جنوب هند، بیرون آورده شده‌ است.

از آنجا که سایر الماس‌های درشت دوره مغول عمدتاً فراموش شده‌اند، وقتی در منابع تاریخی از الماس‌های منحصر به فرد هند نامی به میان می‌آید، تصور عمومی این است که منظور همان الماس کوه نور است.

۸. نیم تاج نورالعین

نورالعین یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های صورتی دنیاست که بر روی نیم‌تاجی به همین نام قرار دارد. این الماس توسط نادرشاه از هند به ایران آورده شد. اعتقاد بر این است که الماس نورالعین به همراه دریای نور بخشی از الماس بزرگ‌تری بوده‌اند و با تراش به این دو الماس کوچک‌تر تقسیم شده‌اند. این دو الماس امروزه بخشی از جواهرات ملی ایران به شمار می‌روند.

۹. الماس دریای نور

تاریخچه این الماس به اساطیر و افسانه‌ها می‌رسد. نقل است که بر دستهٔ شمشیر افراسیاب نصب بوده و رستم آن را در جنگ با تورانیان تصاحب نموده‌است. در حملهٔ امیر تیمور به غارت رفت و به دست محمدشاه هند رسید.

این الماس در جنگ با هند در سال ۱۷۳۹ میلادی همراه با نادر شاه افشار بوده‌است. دریای نور پس از قتل نادر به نوهٔ او شاهرخ‌میرزا (آخرین پادشاه افشار) رسید و سپس به دست امیر علم خان خزیمه و بعد به محمد حسن خان قاجار و بعد به لطفعلی‌خان زند و سر انجام به دست آغا محمدخان قاجار افتاد.

ناصرالدین شاه معتقد بود که این جواهر یکی از گوهرهای تاج کورش بزرگ بوده‌است. او برای تولیت این گوهر قیمتی منصبی مخصوص قرار داده بود.

این جواهر در زمان محمدعلی شاه و هنگام شکست وی از مشروطه‌خواهان به سفارت روسیه برده شد که توسط مشروطه‌خواهان بازپس داده شده و هم‌اکنون در موزهٔ بانک مرکزی واقع در خیابان فردوسی تهران قرار دارد.

زوج این الماس که کوه نور نام داشت، پس از مرگ نادر توسط سرداران افغانی از ایران به هند بازگردانده شد و پس از مدتی نصیب کمپانی هند شرقی بریتانیا شد و مدتی نیز روی تاج ملکه انگلستان نصب شد.

دریای نور درشت‌ترین و زیباترین الماس برلیان در میان گوهرهای سلطنتی ایران و یکی از گوهرهای معروف جهان است. گفته می‌شود این الماس هزار سال پیش کشف و استخراج شده‌است. وزن آن اکنون هفت مثقال و ۲۰ نخود، یعنی در حدود ۱۸۲ قیراط و صورتی است ولی پیش از تراش بیشتر از این بوده‌است. (پاییز ۱۳۹۵ بعد از چهل سال مجدداً وزن شد و ۱۸۰/۵۷ قیراط بدست آمد)

رنگ این الماس یکی از استثنایی‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ‌ها میان الماس‌های برلیان شناخته شدهٔ جهان است. ارزش این الماس چنان است که به عنوان پشتوانهٔ پول ملی ایران، «ریال»، نیز بود.

دسترسی

این موزه پایین تر از چهار راه استانبول و در خیابان فردوسی تهران قرار دارد. دسترسی به این موزه با تاکسی، مترو و اتومبیل شخصی امکان پذیر میباشد. اگر قصد بازدید از موزه را دارید، میتوانید در روزهای شنبه تا سه شنبه در ساعت های 14 تا 16:30 از موزه بازدید کنید. در روزهای تعطی رسمی و دیگر روزهای هفته، این موزه تعطیل میباشد.

تلفن: 64463785-64463792-64463799-64463030
تلفن گویا: 64464700
دورنگار: 64463763