استان خوزستان، با قرارگیری در قسمت جنوب غربی ایران، به یکی از استانهایی مشهور شده که معمولاً آب و هوای گرمی دارد. این استان که محب زندگی قومیت‌های مختلف است، به خاطر برخی مکانهای گردشگری خود همواره مورد توجه افراد بوده است. یکی از این مکانها، سازه های آبی شوشتر است. سیستم آبی تاریخی شوشتر که به نام سازه های آبی تاریخی شوشتر نیز نامیده می شود، مجموعه‌ای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیابها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند.
در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ، باستان‌شناس نامدار فرانسوی، از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.
این سازه‌ها مربوط به دوره ساسانی است و در شوشتر، خیابان شریعتی، میدان آبشارها واقع شده است. با درناتریپ جهت آشنایی با سازه های آبی شوشتر همراه باشید.
آشنایی با معماری سازه های آبی شوشتر
مجموعه آبشارها و آسیاب های شوشتر از بی مانندترین نمونه هایی است که جهت استفاده بهینه از آب از ادوار کهن مورد بهره برداری قرار گرفته است.
این محوطه شامل مجموعه‌ای از سد، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی میباشد که به صورت مجموعه ای صنعتی-اقتصادی بوده و جزئی از مجموعه بزرگ سازه های آبی شوشتر می باشد که در کتب تاریخی اشاره های زیادی به آن گشته است.
اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می‌آورد.
تونل‌های سه‌گانه آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های متعددی تقسیم می‌شوند که پس از گرداندن چرخ آسیابها، آب به صورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود. یکی از ویژگی‌های بسیار بارز مجموعه آسیابها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است.
این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در روزهای کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین می‌نمود. یک ویژگی بسیار زیبا و منحصر بفرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد این است که آب حاصل از پساب آسیابها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد که منظره‌ای چشم‌نواز و دل‌انگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده به وجود می‌آورد.
همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری سه تونل معروف سه کوره، دهانه شهر و بلیتی است نیز چشم‌انداز زیبایی به چشم می‌خورد. مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر با توجه به زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است.
علاوه بر موارد ذکر شده، برخی پیچیدگی‌هایی که در طراحی تونل‌های آبرسانی وجود دارد، جهت بهره‌برداری غیر از مصارفی همچون آبیاری اراضی بوده.
تونل‌های سه‌گانه در پشت پل بند گرگر، وظیفه انتقال حجم معینی از آب را برای به حرکت در آوردن پره‌های آسیاب برعهده داشته اند.
رود گرگر کاملا به صورت دست کند میباشد و احداث آن را به اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت داده‌اند. لیکن در مطالعات باستان شناسی این تاریخ به عقب‌تر برده شده‌است.
موقعیت ممتاز و شرایط مناسب زندگی در شوشتر به دلیل مجاورت با رودخانه کارون امکانات مناسبی را برای اقدام مستقر در این منطقه فراهم کرده‌است.
قدیمی‌ترین آثار شناخته شده در شوشتر مربوط به دوران پارینه سنگی و پیش از تاریخ بوده‌است. این شهر در دوره ایلامی به دلیل نزدیکی به معبد چغازنبیل از اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده و در دوره هخامنشی مزداریون و سازه‌های آبی آن پایه‌ریزی شدند.
شوشتر در دوره اشکانیان پایتخت حاکمان محلی خوزستان بوده و در زمان ساسانیان یکی از مراکز مهم خوزستان به شمار رفته است.
در تابستان ۸۷ مجموعه سازه های آبی شوشتر مشتمل بر بند میزان، آسیاب‌های آبی، قلعه سلاسل، بند گرگر، بند خاک، پل بند شادوران، بند برج عیار، پل لشکر، بند ماهی باران، بند شرابدار و میل مناره کلاه فرنگی در فهرست آثار جهانی یونسکو به عنوان دهمین اثر از ایران به ثبت رسید.
آثار باستانی موجود در سازه‌های آبی شوشتر
در سازه های آبی شوشتر، آثار باستانی زیادی وجود دارد که درناتریپ در ادامه، برخی از آنها اشاره می‌کند.
- بند میزان
- برج کلاه فرنگی
- پل بند کارگر
- آبشارها و آسیاب‌های آبی
- بند برج عیار
- بند ماهی بازان
- قلعه سلاسل
- کانال داریون
- پل بند شادروان
- بند خاک
- پل بند لشکر و پل شاه علی
- بند شرابدار
- رودخانه دست کند گرگر
سازه های آبی شوشتر کجاست ؟
پس از رفتن به شهرستان شوشتر در استان خوزستان، به دلیل قرارگیری سازه‌های آبی در مرکز شهر، به راحتی می‌توانید از هر وسیله‌ای برای مشاهده این آثار خارق‌العاده استفاده کنید.