عمارت و باغ اکبریه، یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که در دوره قاجاریه توسط شوکت‌الملک در دو طبقه ساخته شده است. این عمارت در انتهای خیابان معلم و در روستای اکبریه ساخته شده است. با پیشرفت بیرجند در زمینه شهرنشینی، این بنا تقریبا در منطقه شهری قرار گرفته که در سال ۲۰۱۱ ثبت یونسکو شد.
تاریخچه
این بنا در دوره قاجار و طی سالهای متمادی ساخته شد. این بنا دارای چندین عمارت است که قدیمی‌ترین آن متعلق به حشمت‌الملک که در بخش شرقی قرار گرفته و دارای دو طبقه میباشد.
طبقه همکف آن تقریبا طویل بوده و به سه بخش اصطبل، باغ اصلی و باغ جنوبی ختم میشود. تزیینات عمارت مرکزی بسیار عالی بوده که درعملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان نقش دارد. باغ جنوبی از باغ شمالی کوچکتر است که توسط اصطبل، دیوار غربی و عمارت مرکزی احاطه شده است. از بخش‌های باغ که عمده فضای آن را به خود اختصاص داده میتوان به استخرش اشاره کرد. این باغ در زمین شیبدار ایجاد شده و خطوط راست در طراحی آن ایجاد گشته است. عمارت در بلندترین بخش باغ احداث شده که یک جوی دائم اصلی و چند جوی دائم در آن قرار دارد. این باغ درختان زیادی دارد که از آن میتوان به درخت کاج، توت، انار و گوشه‌هایی از باغ گلهای تاج خروس اشاره کرد.
وسعت
این باغ با مساحتی حدود ۴۵ هزار متر مربع، در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از ۲ بناست که میتوان به ساختمان شوکت‌الملک و ساختمان تشریفات اشاره کرد. این بنا محلی برای پذیرایی، سکونت و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار میگرفت که همچنین اسدالله علم در کتاب خاطراتش، به پذیرایی پدرش از رضاشاه اشاره میکند.
معماری
فرم معماری آن ایرانی و الهام گرفته از روسی بوده که در تلفیق آن با معماری اسلامی ساخته شده است. این بنا شامل تالار آیینه، گنبد کلاه فرنگی، تزیینات مقرنس لانه زنبوری، و رسمی بندی که جهت پذیرایی از نمایندگان سیاسی داخلی و خارجی مورد استفاده قرار میگرفته است.
کابرد کنونی
این بنا تحت کنترل اداره میراث فرهنگی است و بخش احداث شده آن در دوره قاجار، امروزه به عنوان کتابخانه استفاده میشود. در نمونه حیات وحش، نمونه‌های نادری از جمله گونه‌های نادر پرندگان یافت میشوند.