شوکتیه؛ سومین مدرسه جدید ایران

مدرسه شوکتیه یکی از بناهای تاریخی – آموزشی در شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی است که می‌توان آن را سومین مدرسه ایران به روش جدید پس از مکتب‌خانه‌های سنتی نامید.

ساختمان این مدرسه در ابتدا توسط شوکت الملک وقف و سپس بنای آن به محمد ابراهیم خان علم (شوکت الملک دوم)، پدر اسدالله علم رسید و در سال ۱۳۱۲، ساخت آن پایان یافت.

تاریخچه مدرسه شوکتیه

در مدت زمان ۴ سال ساخت این ساختمان یعنی از ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۲، این بنا به عنوان حسینیه شوکتیه شناخته می‌شد ولی در سال ۱۳۲۶ ه.ق، به مدرسه تبدیل شد.

می‌توان ادعا کرد که پس از منسوخ شدن شیوه تدریس در مکتب‌خانه‌ها و بعد از مدارسی همچون دارالفنون و رشدیه تبریز، شوکتیه، سومین مدرسه به سبک جدید ایران است.

پس از انقلاب مشروطه و به خاطر اینکه شوکت الملک اول فرزندی نداشت، یک سوم دارایی‌هایش را به برادرش، محمد ابراهیم خان علم سپرد. او نیز پس از سفر به تهران و دریافت دستور حکم‌رانی، این فضا را به یک مدرسه و فضای آموزشی تبدیل کرد. به علاوه، بعد از اینکه امیرکبیر در تهران مدرسه دارالفنون که شیوه جدیدی داشت را تأسیس کرد، محمد ابراهیم خان نیز تصمیم گرفت چنین بنای آموزشی را بیرجند در پایگذاری کند. به همین دلیل مدرسه شوکتیه را افتتاح نمود.

مؤسسان این مدرسه برای تشویق افراد به تحصیل در آن، برای افراد کم درآمد، کمک‌هایی را در نظر گرفتند. به علاوه، آیت‌الله شیخ هادی هادوی نیز پسر خود را برای تحصیل به این مدرسه فرستاد که سبب گردید تا شوکتیه در ذهن مردمان شهر باقی بماند و باعث تشویق آنها شود.

شوکتیه ابتدا یک مدرسه ابتدایی بود که پس از مدتی دبیرستان شوکتیه نیز به آن اضافه شد. سپس، روحانیون محلی برای تشویق مردم، دخترانشان را هم برای تحصیل به شوکتیه فرستادند و همین سبب شد تا بخش دخترانه به شوکتیه و بخش پسرانه به شوکتی تغییر نام دهد.

معماری مدرسه شوکتیه

این بنا به سبک معماری کویری ایران و مناسب برای چهار فصل ساخته شده است. در وسط حیاط یک حوض قرار داده شده و کف آن آجر فرش می‌باشد. در این مدرسه تنها یک ایوان وجود دارد و در آن هشتی، دهلیز، حجره، شاه‌نشین و حمام به چشم می‌خورد.