استان کرمانشاه یا استان کرمانشاهان با مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود. نوشته‌های تاریخی بیانگر این است که کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده است. برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌اند، این استان بدون وقفه در دوره‌های مختلف تاریخ مورد سکونت قرار گرفته است. این منطقه بر سر راه شاهراه‌های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی، جاده ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی با اهمیت ایران باستان بوده است. کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مادها بود و و تا زمان هخامنشیان نیز به نام ماد شناخته میشده و در زمان ساسانیان «ماه» نام داشته که شکل تغییر یافته واژه ماد میباشد. با درناتریپ جهت آشنایی با جاهای دیدنی استان کرمانشاه همراه باشید.
۱. سنگ نبشته بیستون
سنگ نبشته بیستون بزرگترین سنگ نبشته جهان، نخستین متن شناخته شده ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان واقع در شهر بیستون از توابع شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.
محوطه بیستون از آثار ملی ایران است و خود این اثر هم از سال ۲۰۰۶ یکی از آثار ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.
آدرس: استان کرمانشاه، دامنه کوه بیستون در شهر بیستون و در کنار راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان
۲. آرامگاه احمد بن اسحاق
آرامگاه احمد ابن اسحاق در مرکز شهر سرپل ذهاب قرار دارد و مهمترین زیارتگاه این شهر به حساب می‌آید. ساختمان قدیمی این بنا در اثر جنگ هشت ساله ویران شد و هم‌اکنون بارگاهی باشکوه در آن برپا شده است. صحن حرم که در قسمت شرقی آن قرار دارد با درختان اکالیپتوس در اعیاد مذهبی به عنوان مصلی استفاده می‌شود و درقسمت دیگری از صحن و اطراف آن، قبرستان شهر قرار گرفته است.
آدرس: سرپل ذهاب، آرامگاه احمد بن اسحاق
۳. غار مر آفتاب
مَر آفتاب که در دامنه کوه بیستون قراردارد یکی از غارهای تاریخی استان کرمانشاه است. این غار که در حد فاصل غارهای مَر تاریک ومَر دودر قرار دارد، در ارتفاع ۱۵۶۵ متری از سطح دریا قرار گرفته، ۲۶ متر عمق داشته و دهانه آن به سمت شمال شرقی باز می‌شود.
مَر آفتاب ظرفیت اسکان گروه‌های پارینه سنگی را داشته و می‌توانسته به عنوان اقامتگاه فصلی مورد استفاده قرار گیرد،
مَر آفتاب در تابستان ۱۳۶۵ توسط فریدون بیگلری (از باستان شناسان برجسته کشور) کشف و بررسی شد و تعدادی ابزار سنگی و یک ابزار استخوانی طی این بررسی بدست آمد. این مصنوعات سنگی ویژگی های صنعت موستری را دارا بوده و از سنگ «ژاسب» و سنگ «چِرت» ساخته شده‌اند.
آدرس: دامنه کوه بیستون، غار مر آفتاب
۴. غار ورواسی
غار ورواسی از پایگاه‌های باستان‌شناسی ایران در استان کرمانشاه از دوره پارینه‌سنگی میانه است. غار ورواسی در ۱۱ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، در دامنه کوه ماسی قرار دارد و پناهگاهی برای شکارچیان بوده‌است. از این غار اشیا سنگی مربوط به دوره موسترین به دست آمده است.
آدرس: ۱۱ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه، دامنه کوه ماسی
۵. آبشار تافه
آبشار تافه از جاذبه های طبیعی است که در منطقه حفاظت شده بیستون قرار گرفته است. این آبشار از مسیری پلکانی عبور میکند و میتوانید در اطراف آن به ورزش صخره نوردی بپردازید.
آدرس: منطقه حفاظت شده بیستون، آبشار تافه
۶. منطقه سراب صحنه
سراب صحنه در قسمت شمالی شهر صحنه است و یکی از مناطق خوش آب و هوا در این شهر محسوب می‌شود. آبشارهای زیبا، طبیعت چشم‌نواز و آب و هوای فوق‌العاده این منطقه باعث شده مسافران و گردشگران زیادی این مکان را مقصد سفر خود دهند. دربند صحنه، دره‌ای بسیار زیبا و پوشیده از انواع درختان سرسبز است که احتمالا تفرجگاه بسیاری از شاهان دوره‌های مختلف بوده است. سرچشمه آب دربند، چهار چشمه نام دارد که در قسمت شمالی دربند قرار گرفته و در زمان‌های نه چندان دور، آبشار کوچکی از آن شکل گرفته که امروزه بر اثر خشکسالی به آبشار خشکه معروف است. آب‌های چهار چشمه بعد از طی مسیری در حدود ۵۰۰ متر خود را به آبشار اصلی می‌رسانند.
آدرس: شهر صحنه، منطقه سراب صحنه
۷. موزه پارینه سنگی زاگرس
موزه پارینه سنگی زاگرس نام موزه‌ای تخصصی در زمینه پیش از تاریخ است که در ردیف موزه‌های تخصصی جهان قرار دارد و به عنوان نخستین موزه پارینه سنگی خاورمیانه شناخته می‌شود. این موزه در تکیه بیگلر بیگی و خیابان مدرس شهر کرمانشاه قرار دارد که در سال ۱۳۸۶ توسط فریدون بیگلری و مرادی بیستونی تأسیس شده‌است و شامل مجموعه‌ای از ابزار آلات سنگی و استخوان‌های انسان از دوره‌های پارینه سنگی در ایران و کشورهای دیگر را شامل می‌شود.
آدرس: تکیه بیگلر بیگی و خیابان مدرس شهر کرمانشاه، موزه پارینه سنگی
۸. غار مرخل
غار مرخل با طول بیست و هفت متر بر دشت بیستون مشرف است. در سال ۱۹۶۵ م این غار توسط فیلیپ اسمیت مورد حفاری قرار گرفت. آثار به دست آمده از این غار به ترتیب قدمت عبارتند از:
ـ تراشنده‌ها و تیغه‌های ضخیم دوره میانی پارینه جدید (چهل هزار سال پیش).
ـ قلم‌های حکاکی، تراشنده‌ها و تیغه‌های کول‌دار دوره زیرین پارینه سنگی جدید.
ـ ریز تیغه مربوط به دوره فرا پارینه سنگی.
آثار بالای این لایه معرف دوران‌های نو سنگی بدون سفال و نوسنگی با سفال بود. آثار دوره نو سنگی با سفال، شامل سفال خشن با خمیره مایه کاه خرد شده است که به سفال پوک شهرت دارد.
از پنجاه و شش نمونه استخوان حیوان به دست آمده از این غار، دویست و چهل عدد متعلق به بز و گوسفند بود. این امر نشان می‌دهد زاگرس مرکزی یکی از مراکز اولیه اهلی شدن این دو حیوان بوده است. جدیدترین آثار مکشوفه از غار مرخرل متعلق به دوره ساسانی است.
آدرس: دامنه کوه بیستون، غار مرخل
۹. گوردخمه صحنه
گوردخمه صحنه یا گوردخمه دربند در بدنه کوه شوق علی واقع در شمال شهر صحنه و سمت راست رود دربند در استان کرمانشاهِ ایران حجاری شده‌است. این گوردخمه‌ها در بین اهالی محل به قبر کیکاوس، فرهاد تراش و گور شیرین و فرهاد معروف است. در طول مسیر رسیدن به گور دخمه صحنه، که برخی آن را یکی از نادرترین گوردخمه‌های دو طبقه مادها می‌دانند، درختان میوه و درختان جنگلی وجود دارد که پوشش زیبایی را به این منطقه بخشیده‌اند.
آدرس: شمال شهر صحنه واقع در بدنه کوه شوق علی
۱۰. غار پراو
غار پَراو یا غار پَرو (به معنی پرآب) نام غاری است در ارتفاع ۳٬۰۵۰ متری کوه پراو، در دوازده کیلومتری شمال‌شرق شهر کرمانشاه که در میان کوه طاق بستان و کوه بیستون و در جنوب منطقه‌ای به نام میدان پراو قرار دارد. در زمان کشف این غار در بیش از ۴۰ سال پیش (۱۹۷۱ میلادی)، بزرگترین غار عمودی دنیا بوده است و به همین دلیل لقب اورست غارهای جهان را به آن اطلاق کرده‌اند. این غار به عنوان دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران به ثبت رسید.
آدرس: دوازده کیلومتری شمال شهر کرمانشاه، غار پراو
۱۱. غار آوه زا
غار آوه زا مربوط به دوران پارینه‌سنگی میانه وجدید – دوران فرادیرینه‌سنگی – عصر آهن است و در شهرستان هرسین، بخش بیستون، دهستان چمچمال، ۱/۳ کیلومتری غرب شهرک بیستون واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۵۶۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دهانه آن در ارتفاع ۳۰۰ متری از دره رودخانه دینور و در پای دیواره‌ای عمودی قرار دارد و برای رسیدن به آن نزدیک به ۲۰۰ پله در دل سنگ کنده شده و به نظر می‌رسد دهانه غار دارای نردبان طنابی بوده که در هنگام خطر به بالا کشیده میشده تا از ورود بیگانگان به غار جلوگیری شود. در ورودی غار، دو محل نگهبانی قرار دارد و در غار یک محل برای ذخیره آب چشمه (به گنجایش ۵۰ متر مکعب و آب‌بندی‌شده با ساروج) در دل سنگ کنده شده و چندین اتاق (با مساحت کلی ۳۰۰ متر مربع) برای سکونت افراد در غار وجود دارد.
آدرس: شهرستان هرسین، بخش بیستون، دهستان چمچمال، ۱/۳ کیلومتری غرب شهرک بیستون
۱۲. تپه چغا خزان
تپه چغا خزان مربوط به دوره نوسنگی – مس وسنگ – دوره اشکانیان – سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان کرمانشاه، بخش کوزران، دهستان سنجابی، ۸۰۰ متری از ضلع شرقی روستای چغا خزان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۷۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: شهرستان کرمانشاه، بخش کوزران، دهستان سنجابی، ۸۰۰ متری از ضلع شرقی روستای چغا خزان
۱۳. طاق گرا
بنای طاق گرا (تاق گرا) یا طاق شیرین یک اثر باستانی در ایران، مربوط به دوره ساسانیان است. طاق گرا که وظیفه مرزبانی ایران را در غرب کشور داشته‌اند. این طاق را باستان شناسان مانند یک ایستگاه مرزی تشخیص داده‌اند.
این اثر در گردنه پاتاق بر سر راه کرمانشاه به سرپل ذهاب و در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در کنار راه باستانی سنگفرشی بنا شده که فلات ایران را به بین‌النهرین ارتباط می‌داده‌است. به علت تغییر مسیر، این راه و بنای تاق گرا اکنون در شیب‌های پائین جاده آسفالته قرار گرفته‌است.
آدرس: گردنه پاتاق بر سر راه کرمانشاه به سرپل ذهاب
۱۴. سرآب نیلوفر
سرآب نیلوفر (معمولا به غلط سراب نیلوفر نوشته می‌شود) دریاچه کوچکی است که در حدود ۲۰ کیلومتری شمال غرب شهر کرمانشاه قرار گرفته‌است. این دریاچه تا اواسط دهه هشتاد مملو از گل‌های نیلوفر آبی بود و در فصول گرم سال غنچه‌ها و برگ‌های آن سر از آب برآورده و قسمت زیادی از آن را می‌پوشاند. سرآب نیلوفر ۵۵ اُمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی از ۲۷ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته‌است.
آدرس: ۲۰ کیلومتری شمال غرب شهر کرمانشاه
۱۵. تکیه معاون الملک
تکیه در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید و در آن زمان به منظور برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت. سازنده بنا معمار اصغر معمار باشی بود که در سر در بنا نیز این مسئله ذکر شده‌است. در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه خواهی، گروهی از مستبدان به علت آنکه تکیه معاون‌الملک محل اجتماع مشروطه خواهان شده‌بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند. این بنا از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است.
آدرس: کرمانشاه، خیابان شریعتی، تکیه معاون الملک
۱۶. غار مرتاریک
مَر تاریک در دامنه کوه بیستون و در شمال غربی مَرخِر قرار دارد. این غار در حد فاصل دامنه و دیواره ای مرتفع واقع شده و مشرف بر یک سکوی طبیعی است. غار مَر تاریک ۲۵ متر عمق و حدود ۸۰ متر مربع مساحت دارد و به صورت دالانی عمیق و کم عرض است که در انتها به محوطه نسبتاً بازتری ختم می شود. دهانه غار به سمت جنوب شرقی باز می شود و به همین دلیل در طول روز تا عمق چند متری آن در معرض روشنایی و گرمای آفتاب قرار می گیرد. محور اصلی غار در عمق چند متری با زاویه تقریباً۹۰ درجه به سمت راست منحرف می شود و در نتیجه دالان اصلی غار در تاریکی قرار گرفته است. البته این وضعیت سبب شده که درون غار در فصل زمستان گرمای مطلوبی داشته باشد.
آدرس: دامنه کوه بیستون و در شمال غربی مَرخِر، غار مرتاریک
۱۷. غار رتیل
این غار در مسیر کرمانشاه به کرند و ریجاب در جهت زیارتگاه «بابا یادگار» واقع شده است. طول این غار ۳۶۶ متر است. برای ورود به این غار، باید وسایل کوهنوردی در اختیار داشت. بخش‌هایی از این غار هنوز ناشناخته مانده است.
آدرس: مسیر کرمانشاه به کرند و ریجاب در جهت زیارتگاه «بابا یادگار»، غار رتیل
۱۸. منطقه شکار ممنوع زله زرد
منطقه شکار ممنوع زله زرد با۳۹ هزار هکتار وسعت یکی از مناطق مهم زیستگاهی گونه های نادر گیاهی وجانوری درسطح استان و کشوربشمار می رود. از جانوران موجود در این منطقه میتوان به کل و بز وحشی، قوچ و میش، آهو، گرگ، روباه، خرگوش، تشی و بزمچه اشاره کرد. همچنین از پرندگان کبک، تیهو، سار و فاخته در این زیستگاه زندگی میکنند. پوشش گیاهی منطقه شامل بلوط، پلک، تنگرس، آلبالو وحشی و گیاهان مرتعی است.
آدرس: کرمانشاه، منطقه شکار ممنوع زله زرد
۱۹. باغ پرندگان صدف
در این باغ بیشتر پرندگان وارداتی هستند و از آمریکای جنوبی و آسیای شرقی خریداری شده‌اند. در این مجموعه پرندگانی همچون قوی مشکی استرالیایی، قوی سفید، توکان (پرنده سندباد)، شترمرغ، فلامینگو، طاووس آفریقایی، قرقاول آمریکایی، ۱۲ گونه کامل مرغ و خروس، پرندگان شکاری، طوطی، جغد، کبوتر و … نگهداری می‌شوند.
علاوه بر پرندگان متنوع، وجود صندلی‌های چوبی، قارچ‌های بزرگ از جنس سیمان، پل‌های کابلی معلق چوبی، مسیر نیزار، آبشار، رودخانه و استخر، زیبایی و جذابیت این مجموعه را افزون نموده است.
آدرس: کمربندی شهر کرمانشاه، پشت ترمینال راه کربلا و در مجاورت پارک ارغوان
۲۰. گوردخمه اسحاق وند
گوردَخمه‌های اِسحاق‌وند یا سکوند، در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی هرسین در استان کرمانشاه سه گوردخمه تراشیده شده در کوه هستند که مربوط به دوره ماد می‌باشند. مقابر صخره‌ای که ظاهرا مربوط به دوران قرن هفتم و ششم پ.م. می‌باشند تصویر ناقصی از هنر و بخصوص معماری مادها بدست می‌دهند.
آدرس: ۲۵ کیلومتری جنوب غربی هرسین
۲۱. غار قوری قلعه
غار قوری قلا (کردی: قوڕه‌قه‌ڵا) یا قوری قلعه، بزرگترین غار آبی خاورمیانه با پیشینه ۶۵ میلیون سال است که در استان کرمانشاه قرار دارد. این غار در ۲۵ کیلومتری شهر روانسر، در دامنه کوه شاهو و مشرف بر جاده روانسر – پاوه و در همسایگی روستایی به همین نام جای گرفته‌است.
درازای این غار ۱۲ کیلومتر و ژرفای آن ۳۱۴۰ متر است و به عنوان یکی از هفت اثر طبیعی ملی ایران، به ثبت رسیده‌است.
آدرس: ۲۵ کیلومتری شهر روانسر، دامنه کوه شاهو، مشرف بر جاده روانسر – پاوه، غار قوری قلعه
۲۲. غار مردودر
غار مردودر در دامنه کوه بیستون و در قسمت شمال شرقی غار شکارچیان قرار دارد. این غار بیست متر عمق و در حدود یک صد و هفتاد متر مربع وسعت دارد. ارتفاع سقف غار نیز بین یک تا سه متر است.
غار مردودر دارای دو دهانه است. دهانه اصلی در جهت جنوب ـ جنوب غربی، مشرف بر دره‌ای پر شیب و کم عرض بوده و به پرتگاهی منتهی می‌شود. دهانه دیگر غار در جهت شرق ـ جنوب شرقی، مشرف به راهی است که به غارهای مرآفتاب و مرتاریک منتهی می‌شود.
آدرس: دامنه کوه بیستون و در قسمت شمال شرقی غار شکارچیان
۲۳. دکان داوود
دکان داوود گور دخمه‌ای تاریخی است که در سه کیلومتری جنوب شرقی سرپل ذهاب در ابتدای جاده انزل و در فاصله حدود ۱۰۰ متری از جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب واقع شده و در میان اهالی محل به کل داوود (کل داو) و دکان داوود شهرت یافته است و به دوران مادها تعلق دارد. دخمه در دل صخره ستبری کنده شده‌است و از زمین ارتفاع دارد و دسترسی به داخل آن امکان ندارد. در زیر این صخره یک قبرستان معاصر قرار دارد، یعنی از بیش از دو هزار سال پیش در این مکان اجساد مردگان با روش‌های مختلف دفن می‌شدند. درون مقبره پنج تاقچه جهت گذاشتن نذورات و یک گور بیضی شکل قراردارد. سقف دخمه تاق مانند است. این مکان نزد اهل حق متبرک بوده و در بعضی از اوقات سال برای انجام مراسم مذهبی در آنجا اجتماع میکنند.
آدرس: سرپل ذهاب، روستای کل داوود، مقبره سنگی دکان داوود
۲۴. تالاب هشیان
تالاب هشیلان با مساحت تقریبی چهارصد و پنجاه هکتار، یکی از بوم سازگان های زیبای غرب کشور است. تالاب هشیان در تشکیلات آبرفتی یک ناودیس تشکیل شده است. آب تالاب در بالا دست به صورت سراب و چشمه های جوشان و در گستره تالاب به صورت کانال های بزرگ و کوچک پخش شده است. در این تالاب حدود یک صد و ده جزیره بزرگ و کوچک با مساحت تقریبی یک صد متر مربع تا یک هکتار وجود دارد و حدود سه درصد مساحت تالاب را تشکیل می دهند. در این جزایر به تناسب شرایط خاص، گونه های گیاهی و جانوری شکل گرفته است.
آدرس: شش کیلومتری شمال غرب کرمانشاه، دهستان «الهیار خانی»، دامنه کوه های «خورین» و «ویس»
۲۵. تکیه بیگلربیگی
این بنا در محله قدیمی فیض‌آباد و در کوچه بیگلری مقابل کوچه صارم الدوله واقع شده‌است. این تکیه که در زمان قاجار به همت عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شده‌است از لحاظ آئینه کاری در میان تکایای کرمانشاه بی‌نظیر است. در سمت غربی حیاط، تالار آئینه کاری بزرگی ساخته شده که به حسینیه معروف است. این تالار با تزئینات عالی و کتیبه‌های متعددی مربوط به دوران سلطنت مظفرالدین شاه مزین شده و در دو سوی دیگر، اتاق وسیع مهمانخانه بیگلربیگی واقع گردیده‌است. در حال حاضر تکیه بیگلربیگی به‌عنوان موزه خط و کتابت مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد. در این موزه، اسناد قدیمی متعلق به خانواده بیگلربیگی به نمایش گذاشته شده‌است.
آدرس: بافت کهن شهرکرمانشاه، خیابان مدرس، محله قدیمی فیض‌آباد
۲۶. غار شکارچیان
غار شکار چیان یک غار متعلق به دوران پارینه‌سنگی است که در دامنه کوه بیستون در شهر بیستون استان کرمانشاه جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این غار طی کاوش های مختلف، آثاری از دوره های مختلف کشف شده است.
آدرس: دامنه کوه بیستون در شهر بیستون، غار شکارچیان
۲۷. مسجد جامع شافعی
مسجد جامع شافعی، مسجد جامع اهل سنت در شهر کرمانشاه است که در راسته بازار کرمانشاه (تاریکه بازار) قرار دارد. که در سال ۱۳۲۴ تأسیس شده‌است. این مسجد از یک سو به میدان جوانشیر و از سوی دیگر به تاریکه بازار منتهی می‌شود و در محلی که پیشتر زائرسرا بوده توسط تعدادی از خیرین اهل سنت به سرپرستی مرحوم حاج ملاسید حسین مسعودی خریداری و احداث شد. امروزه تنها در بنای تازه مسجد که در کنار بنای قدیمی و به سبک مساجد ترکیه ساخته شده‌است نماز برگزار می‌شود.
آدرس: راسته تاریکه بازار در کرمانشاه، مسجد جامع شافعی
۲۸. غار وزمه
غار وزمه مربوط به پلیستوسن جدید و دوره نوسنگی و مس و سنگ است و در شهرستان اسلام‌آباد غرب، بخش مرکزی، دهستان حومه جنوبی، ۳ کیلومتری شمال شرقی روستای شیرکش، داخل تنگه وزمه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۷۸۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
علاوه بر آثار دوره مس سنگی، آثار دوره پارینه سنگی جدید شامل دندان انسان و ممینطور استخوان گونه‌های جانوری در این غار یافت شده است. دندان انسان یافت شده کهنترین بقایای سنگواره انسان در ایران است که بطور مستقیم تاریخ گذاری شده است.
آدرس: شهرستان اسلام‌آباد غرب، بخش مرکزی، دهستان حومه جنوبی، ۳ کیلومتری شمال شرقی روستای شیرکش، داخل تنگه وزمه
۲۹. مقبره ابودجانه
مقبره ابودجانه مربوط به صدر اسلام است و در شهرستان دالاهو، بخش مرکزی، دهستان بان زرده، روستای زرده واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۷۵۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از ساختار معماری و موقعیت منطقه بنظر می‌رسد که شاید این آرامگاه پیشتر آتشکده‌ای زرتشتی بوده و پس از مرگ در این مکان دفن شده است.
در روایات وارد است که ابودجانه در جنگ با مسیلمه در منطقه یمام و بروایت دیگری در جنگ صفین کشته شده که با این منطقه فاصله بسیار دارد.
آدرس: شهرستان دالاهو، بخش مرکزی، دهستان بان زرده، روستای زرده
۳۰. آتشکده میل میلگه
آتشکده میل میلگه یکی از آتشگاههای دوره ساسانی در ۳۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر اسلام‌آباد غرب و در بخش حمیل در منطقه‌ای به نام منطقه میلگه و در حاشیه روستایی به نام میلگه باباخان قرار دارد. این اثر ارزشمند تاریخی یکی از آتشکده‌های دوره ساسانی است که همانند سایر آتشکده‌های آن دوره از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است.
آدرس: ۳۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر اسلام آباد غرب، بخش حمیل، منطقه‌ای به نام منطقه میلگه
۳۱. مقبره بابا یادگار
بابا یادگار (به کردی: باوه یایار) فرزند سلطان سهاک، یکی از بزرگان یارسان و از هفت تن است. آرامگاه وی در روستای زرده در شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه، نزدیک قلعه یزدگرد و در دامنه کوه تخت سرانه در دالاهو قرار دارد.
آدرس: شهرستان دالاهو، روستای زرده، مقبره بابا یادگار
۳۲. ناوتنگ منصوری
منطقه گردشگری ناوتنگ منصوری یکی از مناطق توریستی و زیبای شهرستان اسلام آباد غرب و استان کرمانشاه میباشد که جنگلهای زیبا و چشمه‌های جوشان آن هرساله هزاران گردشگر را به خود جذب میکند. در مسیر ورودی روستا بقعه‌ای وجود دارد که از قدیم به بقعه امام زاده جهان (شاهزاده جهان) معروف بوده هر چند که شجره نامه آن در دست نیست.
چشمه‌های جوشان از دل کوهای سرسبز این منطقه نیز در همان ابتدای جاده روستا دیده می‌شود که در کنار این چشمه‌ها یک حمام قدیمی وجود دارد و در گذشته مردم در همین مکان به استحمام پرداخته‌اند، این حمام برای قدما مقدس بوده و بر این باورند که یکی از معصومین در این مکان استحمام نموده‌است و برخی از بومیان منطقه در فصول گرم سال کودکان خود را به عنوان تبرک در آن استحمام می‌نمایند.
آدرس: شهرستان اسلام آباد غرب، منطقه ناوتنگ منصوری
۳۳. آتشکده شیان
آتشکده شیان نام منطقه‌ای توریستی در شهرستان اسلام آباد غرب است و واقع در دهستان شیان در شمال غربی روستای قلعه شیان است و به عنوان یکی از مناطق توریستی استان کرمانشاه و این شهرستان شناخته می‌شود. آتشگاه از نوع آدورانی و مربوط به اواخر دوره اشکانی و اوایل دوره ساسانی بوده و محل پرستش سه الهه آناهیتا، میترا و اهورامزدا بوده‌است.
آدرس: شهرستان اسلام آباد غرب، دهستان شیان، آتشکده شیان
۳۴. غار دواشکفت
غار دواَشکفت در شمال شهر کرمانشاه، در دامنه کوه میوله و مشرف به پارک کوهستان قرار دارد و کهنترین بقایای سکونت انسان در شهر کرمانشاه در آن پیدا شده است. با توجه به مطالعات باستان‌شناسی انجام شده، این غار در دوران پارینه سنگی میانی (بین ۱۲۰ تا ۴۰ هزار سال پیش) محل سکونت انسان (احتمالا نئاندرتال) بوده‌است. ارتفاع این غار در حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریاست.
آدرس: شمال شهر کرمانشاه، دامنه کوه میوله، مشرف به پارک کوهستان
۳۵. معبد آناهیتا
معبد آناهیتا بنای تاریخی در شهر کنگاور است که در میانه راه همدان به کرمانشاه و بر سر راه تاریخی هگمتانه تیسفون قرار گرفته است. «بقایای این پرستشگاه باشکوه که از بزرگترین بناهای سنگی در ایران است با بنایی چهار ضلعی مستطیل شکل در اندازه‌های ۲۰۹ در ۲۴۴ متر بر فراز تخت سنگ کم ارتفاع سیلیس آتشفشانی در شهر کنگاور در استان کرمانشاه قرار دارد.
آدرس: استان کرمانشاه، شهرستان کنگاور، معبد آناهیتا
۳۶. طاق بستان
طاق‌بستان یا به کردی «طاق وه سان» و به لکی (توک وسون)، مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نوشته های دوره ساسانی است که در ایران در محله طاق بستان در شمال غربی شهر کرمانشاه و در غرب ایران واقع شده است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده‌است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای و مراسم شکار گر از توسط سوار کاران و نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ در آن حک شده است. وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردش گاهی زیبا تبدیل نموده که از زمان‌های دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.
آدرس: محله طاق‌بستان، شمال غربی شهر کرمانشاه
۳۷. قلعه سرمابج
قلعه سرماج در شهرستان هرسین، روستای سرماج حسین خانی واقع شده و امروزه خانه های روستاییان بر روی ان ساخته شده است. آن چه از این قلعه باقی مانده، دیوار بزرگی است که از طول آن سی و هفت متر قابل رویت است. نمای خارجی آن با بلوک های سنگی نسبتا بزرگ و نمای داخلی بالا شه سنگ و ملاط گچ میباشد. در اطراف این قلعه برج هایی وجود در حال حاضر قسمت اعظم یکی از این برج ها هنوز باقی مانده و دور قلعه را خندقی برای ذخیره آب به هنگام تهاجم دشمن محصور کرده است. این قلعه در سده چهارم ه.ق نیز مورد توجه واقع شده است و سلسله حسنویه کرد از آن استفاده کرده اند.
آدرس: شهرستان هرسین، روستای سرماج حسین خانی، روستای سرمابج
۳۸. پل چهر
پل چهر مربوط به دوره پهلوی اول است و در شهرستان هرسین، بخش بیستون، دهستان شیرز، ۲/۵ کیلومتری شمال غرب روستای چهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۴۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: شهرستان هرسین، بخش بیستون، دهستان شیرز، ۲/۵ کیلومتری شمال غرب روستای چهر
۳۹. تپه باستانی گنج دره
در کنار جاده اصلی هرسین به کرمانشاه و در فاصله ۷ کیلومتری از شهر هرسین تپه گنج‌دره قرار گرفته‌است. ارتفاع گنج‌دره نسبت به سطح دریا بین ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ متر است. ارتفاع تپه ۵ متر و قطر آن ۴۰ متر است و یک محدوده ۱۳۰۰ متر مربعی را شامل می‌شود.
کاوش‌های گنج‌دره در سال ۱۹۶۵ آغاز شد و تا سال ۱۹۶۹ ادامه داشت. این کار تحت نظارت پروفسور اسمیت باستان‌شناس کانادایی صورت گرفت.
آزمایش‌های صورت گرفته روی زغال‌های به دست آمده از این محل نشان می‌دهد نخستین انسان‌ها در ۸۵۰۰ ق. م در این محل استقرار یافته‌اند. ظروف سفالین درشت با جداره ضخیم که با آتش به صورت نامنظم پخته شده‌اند، پیدایش خشت‌هایی با فرورفتگی در قسمت میانی آن که در دیگر نقاط نمونه آن دیده نشده‌است، پیکان‌های سنگی، اشیای استخوانی، کوزه‌ها، کاسه‌ها، مهره‌ها و زینت‌آلات از جمله آثار و اشیا به دست آمده در تپه گنج‌دره هستند.
آدرس: شهرستان هرسین، روستای قیسوند، تپه باستانی گنج دره
۴۰. چهار قاپی
چهار قاپو یا «چهار قاپی» به معنی «چهار در»، از جمله آتشکده‌های دوره ساسانی در شهر مرزی قصرشیرین در استان کرمانشاه است. آتشکده چهار قاپی از جمله بناهای تقویمی ایران بوده که جهت تشخیص شروع فصول سال از آن استفاده میشده است
این آتشکده دارای دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ریخته است و تنها در برخی از قسمت‌ها، آثاری از آن دیده می‌شود.
آتشکده چهارقاپی اتاقی مربع شکل به ابعاد ۲۵*۲۵ متر است و سقفی گنبدی شکل دارد که که متأسفانه اکنون اثری از آن باقی نمانده تنها بقایای گوشواره‌ها در چهار گوشه آن دیده می‌شود.
این اتاق مربع شکل دارای چهار درگاه ورودی است که به رواق اطراف فضای مرکزی منتهی می‌شوند. در اطراف این بنا مجموعه اتاق‌ها و فضاهایی وجود دارد که بخش‌هایی از آن در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناختی سال‌های اخیر شناسایی شده است.
این بنا با استفاده از مصالح محلی از قبیل لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده و گنبد آن آجری است.
آدرس: شهر مرزی قصر شیرین، آتشکده چهار قاپی
۴۱. زیج منیژه
زیج منیژه یا قلعه منیژه نام بنایی تاریخی است که در استان کرمانشاه، شهرستان سرپل ذهاب، روستای پاتاق در حدود ۱۵ کیلومتری این شهرستان واقع شده است. در خصوص زیج منیژه تاریخ چندان واضح و روشنی وجود ندارد، اما با توجه به معماری انجام گرفته در این بنا به ویژه طرح درگاه‌ها و قوس‌ها و همچنین پوشش سقف استفاده شده در این بنا، میتوان ساخت آن را به اواخر دوره ساسانی نسبت داد.
آدرس: شهرستان سرپل ذهاب، روستای پاتاق، زیج منیژه
۴۲. قلعه یزدگرد
قلعه یزدگرد به مجموعه بناهایی مربوط به دوره ساسانیان، در روستای زرده در شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه اشاره دارد. بر پایه نخستین پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی که پیش از انقلاب توسط هیئت باستان شناختی کانادایی ادوارد کیل صورت گرفت در این منطقه و بر طبق گچ بری‌های مکشوفه از بنای معروف به «گچ گمبد» زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شد. اما کاوش‌های بعدی در این منطقه نشان داد بسیاری از مجموعه بناهای این محوطه متعلق به اواخر دوره اشکانی است.
آدرس: شهرستان دالاهو، روستای زرده
۴۳. کاخ خسرو
کاخ خسرو (که با نام دو بنای ساسانی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است) بنایی مربوط به دوره ساسانیان است که در قصر شیرین، درون شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
امروز از این کاخ تنها ویرانه‌ای از آن به جا مانده‌است. کاخ خسرو یک بنای زیبا در نخلستان‌های قصر شیرین است که خسرو پرویز آن را برای همسرش شیرین ساخته بود. قسمت شرقی این کاخ یه تالار مستطیل شکل وجود داشت که سقفش به وسیله طاق‌های آجری پوشیده شده بود. در قسمت انتهایی آن هم یه اتاق گنبدی شکل وجود داشته. نکته جالب آن که این کاخ در باغ وسیعی ساخته شده که حیوانات وحشی به راحتی در آن زندگی می‌کردند و آب فراوانی از رودخانه الوند بدان وارد میشده است.
آدرس: قصر شیرین، کاخ خسرو.
۴۴. کاروانسرای عباسی قصر شیرین
کاروانسرای عباسی قصر شیرین مربوط به دوره صفوی – دوره پهلوی است و در قصر شیرین، خیابان شهدا واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۵۸۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: قصر شیرین، کاروانسرای عباسی