معبد آناهیتا بعد از تخت جمشید، بزرگ‌ترین بنای سنگی ایران می‌باشد که در شهر کنگاور استان کرمانشاه واقع شده است. وسعت این بنا ۶/۴ هکتار بوده که بر پشته‌ای سنگی قرار گرفته است. در نزد ایرانیان باستان، آناهیتا فرشته و نگهبان آب، الهه زیبایی، فراوانی و باروری بود و مقامی بسیار بالا داشت. این بنای سنگی بقایایی از معبدی است که برای پرستش آناهیتا استفاده می‌شده و بر فراز تخت سنگی سیلیس آتشفشانی قرار دارد.
طرح ساخت این معبد به شکل سکوسازی بوده که در گذشته در ایران رواج داشته و معمولا برای ساخت بناهای حکومتی، این شیوه ساخت را بسیار به کار می‌برده‌اند. ارتفاع ستون‌های این معبد تقریبا ۶۰ متر بوده که تقریبا برخی از آنها تخریب شده‌اند. در ردیف جنوبی، پلکانی دو ردیفه و در بخش شمالی، پلکانی با یک ردیف، راه ورود به معبد را میسر می‌ساختند.
تاریخچه
همانطور که گفتیم، آناهیتا در نزد ایرانیان مقام بالایی داشت و مورد ستایش قرار می‌گرفت. قدمت این معبد با توجه به مستندات تاریخی به قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. با توجه به مستندات، ساخت این بنای سنگی به دوره هخامنشیان باز می‌گردد که تا دوره ساسانیان، ساخت آن به اتمام رسیده است. عده‌ای نیز این بنا را کاخی ناتمام برای خسرو پرویز بیان نموده‌اند. نـویسنده‌ای یونانی به نام ایزیدور خاراکسی، در قرن ۳۷، این بنا را معبدی متعلق به آرتمیس نام برد. محققان آناهیتا را معادل با بانو آرتمیس یونانی دانسته‌اند.
معماری
این بنا ۲۲۰ متر درازا و ۲۱۰ متر پهنا دارد. معبد سنگ چهل مران در ۲ کیلومتری باختر این بنا قرار دارد و سنگ‌های نیمه تراش خورده از آن زمان تا کنون در این منطقه باقی مانده است. سبک معماری این بنا پارتی بوده و بر روی آن حکاکی‌هایی از دوران ساسانیان باقی مانده است. درسمت شمال غربی این بنا، امام‌زاده‌ای برپاست. سمت جنوبی بنا دارای دو ردیف پلکان با ۱۵۴ پله است. تعدادسنگ‌های پله در پلکان شرقی ۲۶ و در بخش غربی ۲۱ است.
در مرکز بنا، صفحه‌ای با جهت غربی و شرقی ساخته شده که ۹۴ متر طول و ۹/۳۰ متر عرض دارد و مصالح گچ و ملات در ساخت آن استفاده شده است.
بر روی دیوارهای این بنا، یک ردیف ستون قرار گرفته که قطری ۱۴۴ سانتی‌متری و درازایی تقریبا ۴ متری دارند. ستون‌ها در این قسمت بر خلاف تخت جمشید بدون تزیین‌اند. معبد آناهیتا نیز همچون تخت جمشید از بناهای ارزشمند است که شایسته ثبت جهانی یونسکو نیز می‌باشد، اما مشخص نبودن اطلاعات دقیقی در مورد این بنا مربوط به دوره خاصی مانع از این کار شده است.
دسترسی
این بنا در کنگاور، شرقی‌‌ترین شهر کرمانشاه واقع شده است. این شهر فرودگاه یا راه‌‌آهن ندارد ولی از طریق پایانه مسافربری قابل دسترسی است. این معبد بین همدان و کرمانشاه است و در مسیر حرکت از کرمانشاه به همدان یا برعکس می‌توان به آ دست یافت.
آدرس: ایران، استان کرمانشاه، شهر کنگاور، معبد آناهیتا.