مسجد جامع نطنز، یادگار دوره ایلخانیان

مسجد جامع نطنز یادآور تاریخ و معماری ارزشمند دوران اسلامی است. این مسجد که به مجموعه آرامگاهی شیخ عبدالصمد اصفهانی نیز معروف است. که از قسمتهای مختلفی مانند مسجد، آرامگاه و خانقاه تشکیل شده.

نمای بیرون مسجد بسیار چشم نوازه، کاشی کاریها و آجرکاریهای سردر، کتیبه، مناره و گنبد هشت ترک آن بی­نظیر است. از تاریخهای موجود در مسجد مشخص است که قسمتهای مختلف این بنا به مرور در سالهای مختلف ساخته واضافه شده است.که از زیبا ترین بناهای تاریخی اصفهان به شمار می رود.

تاریخچه

مسجد جمعه یا مسجد جامع نطنز مجموعه‌ای از چندین بنا است که این بناها به دوران الجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان (دوره ایلخانی) تعلق دارد و به ترتیب زیر ساخته شده‌ است.

• مسجد بین سال‌های ۷۰۴ تا ۷۰۹ هجری قمری.
•  بقعه شیخ عبدالصمد به سال ۷۰۷ هجری قمری.
•  ایوان جلوخان خانقاه در سال ۷۱۶ و ۸۱۷ هجری قمری.
• مناره با تاریخ پایان بنای در سال ۷۲۵ هجری قمری.

معماری مسجد

باستان ‌شناس و ایران ‌شناس فرانسوی، آندره گدار، درباره بنای مسجد جامع نطنز که از نظر سبک معماری در نوع خود کم ‌نظیر و نشانه ‌هایی از معماری چند دوره را در خود حفظ کرده‌ است، می ‌نویسد:

از یک شبستان هشت ضلعی گنبددار مشرف بر صحنی که چهار ایوان دارد. اضلاع صحن را دهلیزها و نمازخانه‌های مختلف به هم متصل می‌کند. این مسجد از سمت شمال، مشرق و جنوب محدود به کوچه باریکی است که چون به ورودی بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه می‌رسد، وسعت یافته مبدل به میدان کوچکی می‌شود. در سمت غرب ویرانه خانقاه دیده می‌شود، مسجد سه ورودی دارد، یک ورودی جنوبی و دو ورودی شمالی، ورودی‌های سمت شمال هم‌سطح حیاط هستند، ولی ورودی جنوبی دهلیزی است که با ۱۲ پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد.

بخش های مختلف مسجد

این مسجد ۲ بخش دارد که قدیمی ترین آن مسجد گنبد آجری است که قدمتی ۱۰۵۰ ساله دارد. محراب شبستان دارای کاشی کاری های نفیسی بوده که در دوره قاجاری توسط یکی از شاهزاده های قاجار به سرقت رفته و در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود. در این بخش از مسجد ۲ منبر قرار دارد که منبر چوبی متعلق به زمان قاجاریه و منبر سنگی(روکش گچ) متعلق به زمان صفویه است. قسمت ۴ ایوانه مسجد متعلق به دوره ایلخانی با قدمتی ۷۳۰ ساله است که دارای ۴ ایوان بوده که از هرگونه کاشی و کاشی کاری خالی است. ایوان شمالی دارای کتیبه ای نقاشی شده متعلق به زمان صفویه است.

مناره مسجد جامع نطنز

این مجموعه تاریخی دارای مناره بلند و زیبایی است که به واسطه سبک جالب و تزئینات کاشی کاری به ویژه کتیبه پهن و فیروزه ای در بدنه آن، نظر بسیاری از بازدیدکنندگان را جلب می نماید. ارتفاع مناره ۳۷٫۲۰ متر بوده  و ۱۱۸ پله ی مارپیچی دارد. این مناره مابین سردرب کبود رنگ خانقاه و سردرب سفید رنگ مسجد قرار گرفته است. چشم نوازترین قسمت مجموعه را سردرب خانقاه تشکیل می دهد که منقش به طرح های گوناگون کاشی کاری شده است.

کتیبه تاریخی مسجد

در قسمت در جنوبی مسجد، کتیبه‌ای وجود دارد که توضیحات مختصری در مورد بنا به بازدیدکنندگان می‌دهد. دستور ساخت قسمتی از بنا که مربوط به دوره ایلخانان است به خلیفه حسین بن ماستری و استادکار آن را شمس‌الدین محمدعلی نطنزی به تاریخ ۷۰۴ هجری قمری ذکر می‌کند.

ایوان شمالی

ایوان‌ها 2 طبقه و 9 متر ارتفاع دارند که در قسمت ایوان شمالی دو مقرنس‌کاری گچی در دو طبقه و دو کتیبه خودنمایی می‌کنند، در کتیبه‌ای که گچ‌بری برجسته با زمینه گل‌وبوته دارد، قسمتی از سوره توبه (آیه ۱۸ و ۱۹) است. در انتهای کتیبه تاریخ ۷۰۹ هجری قمری و نام حیدر در گچ‌بری ذکر شده که وی همان استادکاری است که کار گچ‌بری محراب الجاتیو را در مسجد جمعه اصفهان نیز به انجام رسانیده است.

ایوان جنوبی

ایوان جنوبی مهم‌ترین و عریض‌ترین ایوان این بنا به شمار می‌رود. کف این قسمت از مسجد کف‌پوش چوبی دارد که در دوره ایلخانی به این بنا اضافه شده و برای جلوگیری از ورود رطوبت و نم به قسمت‌های نشیمن مسجد کاربرد داشته است. در اینجا یک منبر سنگی و یک منبر چوبی قرار دارد که منبر سنگی که بعدها روکش گچی روی آن کشیده شده به زمان صفویه و منبر چوبی به زمان قاجار تعلق دارد.

سردرد مسجد جامع

زیباترین بخش مجموعه مسجد را سردری با پوشش کاشی دارای نقوش و طرح‌های گوناگون به نام سردر خانقاه تشکیل می‌دهد و چنین به نظر می‌رسد که پس از ساختن مسجد به سال 704 و آرامگاه شیخ عبدالصمد به سال 707 کار بنایی را ادامه داده و به ساختن خانقاهی پرداخته اند.

امکانات رفاهی

• دسترسی به وسایل نقلیه
• دستشویی
• اقامتگاه
• رستوران
• بوفه
• پوشش شبکه