استان قم از کوچکترین استان های ایران میباشد و در دنیا، قم بر اساس مذهبی بودنش شناخته میشود. شاید فکر کنید قم به دلیل کوچک بودن، جاذبه هایی آنچنان نام آشنایی نداشته باشد، اما این شهر به نوبه خود دارای جاذبه های مختلفی در بخش فرهنگی و مذهبی میباشد. با درناتریپ جهت آشنایی با جاذبه های استان قم همراه باشید.
۱. حرم حضرت معصومه(ع)
از نام آشناترین جاذبه قم یعنی حرم حضرت معصومه(ع) شروع میکنیم. آرامگاه حضرت معصومه میان بقعه ای با بلندی ۲۰/۱ و طول و عرض ۹۵/۲ در ۲۰/۱ متر قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام آغاز قرن هفتم پوشیده شده است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی (۸۰/۴ در ۴۰/۴) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده‌است. وی که برای دیدار برادرش امام رضا(ع) به ایران سفر کرده بود، در شهر قم بیمار شد و درگذشت. بقعه حضرت معصومه(ع) در دوره های مختلفی مانند صفویه و قاجار تزییناتی به خود دید که امروزه به اوج خود رسیده است.
۲. بازرا قدیمی قم
این بازار از نمونه های جذاب و عالی در هنر ایرانی به شمار می آید که با مجموعه‌ای متشکل از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه در بافت قدیمی این شهر قرار دارد. در بخش های مختلف این بازار سرپوش های گنبدی دارای سوراخ میباشد که جهت تهویه هوا ساخته شده اند. مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امکانات محیطی از خشت، آجر، گل وسنگ میباشد. قدمت این بازار بنا بر شواهد تاریخی به دوره های مختلفی چون سلجوقی، ایلخانی، صفویه و …. است.
۳. خانه ملاصدرا
این خانه متعلق به صدرالدین محمد ابن ابراهیم قوام شیرازی یا ملاصدرا، از عالمان فلسفه اشراف بوده که در غرب روستای کهک قرار گرفته است. این بنا که تا چند سال قبل کاملا مخروبه بود و از آن به عنوان اصطبل استفاده می شد، در سال ۱۳۷۶ با توجه به شکل اولیه آن بازسازی و احیا شده است. فضاهای جانبی این بنا از بین رفته و فقط چهار صفه اصلی آن باقی مانده است. محوطه اصلی این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در راس گنبد آن شیشه های رنگی نور را به داخل هدایت می کند. گل،تیرهای چوبی، گچ و خشت از مصالح این بنا هستند. قدمت این خانه به دوره صفوی باز میگردد و ملاصدرا به مدت ۱۵ سال در آن زندگی کرده است.
۴. مسجد جامع قم
مسجد جامع یا مسجد عتیق قم از مساجد قدیمی این شهر محسوب میشود که در مرکز شهر قم، در محله لب چال در یابان آذر و نزدیک دروازه ری واقع شده‌است. بر اساس شواهد، اسکلت اصلی این مسجد مربوط به دوره های مختلف قاجاری است و بانی اصلی آن، سلطان جانی خان پادشاه تاتار ترکستان میباشد.
۵. خانه یزدان پناه
این خانه مربوط به دوره قاجاریه است که در خیابان باجک قرار گرفته و قدمت آن به دوره های قاجاریه و پهلوی برمیگردد. در این خانه، موزه ای از صنایع دستی قرار دارد که آثاری از رشته‌های سفال و سرامیک، خرمهره، معرق چوب، قلمزنی روی مس، نقاشی روی شیشه، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و همچنین لباس‌های سنتی استان در آن به نمایش درآمده است. در دیگر بخش های این خانه، اتاق های مختلف، زیر زمین، مهمان خانه و …. را میتوان مشاهده نمود.
۶. باغ گنبد سبز
در انتهای خیابان چهار مردان قم ؛ جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر ؛ درون باغی کوچک موسوم به ” باغ گنبد سبز ” سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری به جای مانده است . این منطقه در محل به دروازه کاشان مشهور است و گنبد های آن نیز به گنبد های دروازه کاشان معروفند . دو گنبد از این مجموعه ؛ با توجه به کتیبه های تاریخی موجود ؛ مدفن امرای خاندان علی صفی – فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم ه . ق است . کتیبه گنبد سوم متاسفانه از بین رفته و تاریخ و صاحب آن معلوم نیست ؛ اما با توجه به مدارک مختلف ؛ این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط است و احتمالاُ به یکی دیگر از افراد خاندان علی صفی تعلق دارد . مردم قم ؛ این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن ” سعد ؛ سعید و مسعود ” از بزرگان عرب های اشعری و احیا کنندگان قم در دوره اسلامی می دانند.
۷. کاروانسرای دیر گچین
این کاروانسرا در مسیر قدیمی ری به قم و در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. ویژگی های منحصر به فرد این کاروانسرا باعث شده که این اثر با عنوان مادر کاروانسراهای ایران شناخته شود. نام این بنا به دلیل وجود گنبد گچی است. بنای این کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی بوده که در دوران صفوی، سلجوقی و قاجاری بازسازی شده است.
۸. حمام حاج عسگر خان
حمام حاج عسگر خان در داخل راسته بازار نو واقع شده است. در قسمت ورودی حمام، کتیبه ای سنگی دیده می شود. بر اساس این کتیبه ، تاریخ ساخت حمام سال ۱۲۱۶ هـ . ق ذکر شده و با این حساب می توان ساختمان آن را به اوایل دوره قاجاریه و حکومت فتحعلی شاه قاجار نسبت داد.
ورود به حمام از طریق یک ورودی مستطیل شکل ، که با چند پله در سطح پایین تری از سطح گذر بازار قرار دارد ، میسر است . بعد از آن وارد اولین فضای اصلی حمام می شویم که مربعی به ابعاد ۱۰/۱۱ متر است . در مرکز این فضا ، گنبدی قرار دارد که روی هشت ستون پنج ضلعی بر پا شده است . نحوه قرارگیری اضلاع این پنج ضلع ، به صورت قرینه و هماهنگ با اضلاع مربع اطراف آن ، فرم زیبایی را به وجود آورده است . سپس یک هشتی کوچک قرار دارد که به دومین گنبد بزرگ حمام راه دارد . نقشه این گنبد نیز مربعی با ابعاد حدود ۱۰ متر است که چهارستون در وسط آن قرار گرفته و گنبد روی آن ایجاد شده است . در انتهای منبع آب قرار دارد.
فضای زیرگنبد اول به عنوان رختکن مورد استفاده است و کاربندی ساده و زیبایی زیر گنبد را پوشش می دهد . فضای گنبدی دوم ، قسمت اصلی شست و شو است که در حال حاضر با دوش های ایجاد شده در اطراف آن ، مورد استفاده قرار می گیرد .
به موازات این فضاها در شرق ساختمان ، چاله حوض واقع است . چاله حوض که به صورت نیمه مخروبه بر جای مانده ، دارای سکویی در دور تا دور است که باساروج پوشیده شده است . به گفته ی اهالی، در گذشته چاله حوض پر از آب و به عنوان منبع مورد استفاده بود.
۹. کاروانسرای خشتی پل دلاک
کاروانسرای پل دلاک در مسیر راه قدیمی تهران- قم نزدیک کاروانسرای دلاک ، روی رودخانه قره سو بنا شده و از آثار دوره صفوی است. وجه تسمیه این پل به قول اهالی ، این بود که در زمان های دور یک مرد دلاک (سلمانی ) قصد عبور از رودخانه را داشت که گرفتار سیل شد و آب ، او را برد. بعد از این واقعه افراد خیر درصدد برآمدند تا پلی روی این رودخانه بسازند که دیگر کسی گرفتارسیل نشود.
۱۰. روستای وشنوه
روستای وشنوه از توابع بخش کهک شهرستان قم با مختصات جغرافیایی ۵۱ درجه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی در ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی کهک و در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر قم قرار دارد. روستای وشنوه از شمال به کوه قلعه دژ و از شمال غربی به کوه بخاره محدود می شود. این روستا در محدوده کوهستانی استان قم استقرار یافته و آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در زمستان سرد است. زبان مردم روستا فارسی بوده و آیین آنها مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری میباشد. روستای کوهستانی و زیبای وشنوه به دلیل موقعیت طبیعی و اقلیم ییلاقی، مناظر جذاب و زیبایی دارد. چشم انداز ارتفاعات اطراف و باغ های میوه آن به خصوص در فصول بهار، تابستان و پاییز جلوه ای زیبا و دلنشین دارد و هر بیننده ای را مجذوب می کند.ارتفاعات زیبای الوند در ۱۰ کیلومتری روستای وشنوه واقع شده و این کوه مناظر و چشم اندازهای طبیعی و زیبایی دارد.
۱۱. دره قاهان
دره قاهان در ۳۵ کیلومتری جاده ساوه – سلفچگان واقع شده است که این دره به لحاظ تقسیمات کشوری در حوزه استحفاظی استان قم واقع شده که یکی از بخش‌های خلجستان محسوب میشود که طول این دره حدود ۳۰ کیلومتر است و یک مجموعه روستا را در خود جای داده است. روستاهای این منطقه شامل آغلک، بنابر، جمزقان، قاهان، نویس، کاسوا و انجیله است که هر چه از جاده اصلی دور می‌شوید به سمت قسمت پایانی دره حرکت می‌کنید و این در حالی است که فضای روستا کوهستانی‌تر میشود تا جایی که سه روستای پایانی یعنی نویس، کاسوا و انجیله به شکل پلکانی در دل کوهستان قرار دارند و همین امر مهم‌ترین عامل جذب گردشگران کشور به این دره میشود.
۱۲. دریاچه نمک قم
دریاچه نمک مسیله یا دریاچه نمک قم از شورترین دریاچه های ایران است و در منطقه کویر مرکزی آران و بیدگل قرار گرفته است. این دریاچه از غرب به کوه‌های سفیدآب و سیاه کوه و منطقه پارک ملی کویر، از شمال و غرب به کویر مسیله و از جنوب به کویر مرنجاب و بند ریگ محدود است. نام این دریاچه به این دلیل است که در بخش هایی از سال به علت شوری زیاد حتی قطعاتی از نمک بر روی آب آن شناور میشوند.
۱۳. مسجد جمکران
مسجد جمکران بر اساس منابع توسط شیخ حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده و بر اساس برخی داستان های نقل شده، وی با امام مهدی (عج) دیدار داشته و بر اساس دستورات امام بوده که این مسجد را بنا کرده است. تزیینات مسجد فوق العاده است و سالانه عاشقان زیادی به خصوص شیعی مذهب را به خود جذب میکند.
۱۴. قلعه قلمرود
قلعه قمرود در حاشیه قمرود ودر شمال کوه سفید و در جوار کاروانسرای کاج واقع شده و این بنای تاریخی متعلق به دوره اشکانی می باشد. قلعه قمرود را میرزا نظام غفاری برای اسکان خانواده خود و اطرافیانش در جوار شرقی قلعه کهن قمرود که مربوط به دوره صفوی بود برپا داشت. قلعه دارای بازارچه و نیز یک حیاط مرکزی بوده که گرداگرد آن اطاق داشته است. بنا دارای دو طبقه و دارای حوضخانه و بادگیر نیز می باشد.این قلعه بدلیل گسترش روستای قمرود رو به ویرانی نهاده است . قلمرود دارای دو قلعه کهن و جدید بوده که امروزه فقط بخشهایی از آن برجای مانده است.
۱۵. کاروانسرای حوض سلطان
این بنای آجری در کنار یک کاروانسرای دوره صفویه در دشت‌های جنوبی کوهمره قرار دارد. طرفین دروازه این کاروانسرا، اتاق‌هایی برای نگهبانان و دو قهوه‌خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی کامل، شامل ایوان‌هایی است که در دیگر کاروانسراها مشاهده میشود.
این کاروانسرا در دوره ناصر الدین شاه قاجار احداث شد و دارای بخش های مختلفی مانند اصطبل، قنات، …. بوده است.
۱۶. مسجد اعظم قم
مسجد اعظم قم معروف به مسجد آیت‌الله بروجردی، مسجد بزرگی در جوار آرامگاه فاطمه معصومه است که در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی به سعی و اهتمام سید حسین طباطبایی بروجردی ساخته شد. معمار این بنا حسین لرزاده بوده و از جمله مساجد سه ایوانی است که معماری بسیار زیبایی دارد. وجود یک برج ساعت زنگی در جوار این مسجد بر جذابیت آن افزوده است.
۱۷. قبرستان شیخان
گورستان شیخان یا قبرستان شیخان، دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام و از قبرستان‌های قدیمی شهر قم است که در نزدیکی حرم فاطمه معصومه واقع شده است. این قبرستان در حال حاضر، محل دفن برخی از عالمان شیعه همچون زکریا بن ادریس اشعری قمی، زکریا بن آدم اشعری و میرزای قمی و همچنین شهدای حادثه هفتم تیرماه سال ۱۳۶۰ و شهدای سرباز ایرانی در طول هشت سال دفاع مقدس است.
۱۸. کوه خضر نبی
کوه خضر نبی در ۶ کیلومتری مرکز قم به سمت جنوب و در جوار شهرک قدس قرار دارد. شهر قم را از فراز این کوه میتوان دید. بر قله این کوه در سه هزار سال پیش غاری بوده که امروز به مسجد کوچکی تبدیل شده است و گفته میشود که محل زیارت خضر نبی بوده است.
۱۹. دریاچه حوض سلطان
این دریاچه که به دریاچه شاهی و دریاچه ساوه و «دریاچه نمک قم» هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرق شهرستان قم واقع شده‌است و رشته کوه‌های البرز در شمال آن قرار دارد. وسعت این دریاچه در فصول مختلفی از سال تغییر میکند.
۲۰. موزه آستانه مقدسه
موزه آستانه مقدسه یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران است که در آبان ماه سال ۱۳۱۴ خورشیدی در محوطه داخلی حرم فاطمه معصومه و مکان فعلی مسجد شهید مطهری افتتاح شد و در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ به مکان فعلی واقع در میدان آستانه انتقال پیدا کرد. قرآن‌های خطی، مسکوکات تاریخی، کاشی‌های مختلف دوره‌های اسلامی، انواع سفالینه‌ها، ظروف شیشه‌ای، آثار منبت‌کاری، آثار حجاری، آثار نقاشی، فلزکاری، پارچه‌های دستباف، قالی‌های دستباف و انواع درهای خاتم‌کاری، انواع مهرها و عقیق‌ها، تابلوهای خط و تذهیب، ظروف چینی، انواع تمبر و اسکناس‌های ایرانی و خارجی و همچنین بخش صدف‌ها و موجودات دریایی، مهم‌ترین بخش‌های مجموعه آثار موزه را تشکیل می‌دهد.
۲۱. مدرسه فیضیه
این مدرسه در نیمه اول قرن سیزدهم هجری قمری (محدوده سال‌های ۱۱۶۵ تا ۱۲۱۵ شمسی) جایگزین مدرسه آستانه شد که به اعتبار متون معتبر تاریخی، آن مدرسه از میانه قرن ششم هجری قمری وجود داشته و درعصر صفوی تجدید بنا شده بود. بنای مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه با ۴۰ حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و ۴۰ حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده‌است. قدیمی‌ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که به تاریخ ۹۳۹ هجری قمری با کاشی‌های زیبای معرق، متعلق به عصر صفوی تزیین شده‌است و سر در صحن عتیق آستانه حرم فاطمه معصومه دختر موسی بن جعفر محسوب میشود.
۲۲. آب انبار سلماسی
آب‌انبار سلماسی مربوط به دوره پهلوی اول است و در شهر قم، خیابان ارم، کوچه سلماسی واقع شده است. آب انبار سلماسی به مانند اکثر آب انبارهای ایران دارای قسمت‌های مختلفی مانند سردر ورودی، راه پله، بادگیر و مخزن است و به شکل مربع ساخته شده است.
سردر ورودی آب انبار در جهت جنوب غربی و هم جهت قبله به شکل ایوانی نسبتاً بلند با طاق جناقی به دهانه ۳/۸۰ سانتی متر و عمق ۲۲۰ سانتی متر و ارتفاع حدود ۶ متر است. این ایوان دارای تزئینات کاربندی با تلفیق آجرهای لعابدار میباشد.
